Foutje met uitkering of toeslag wordt minder zwaar bestraft: 'Doorgeslagen fraudeaanpak heeft niet gewerkt'
Eerst een waarschuwing, flink lagere boetes en minder lang terugbetalen: een foutje bij de aanvraag van een uitkering of toeslag wordt in de toekomst veel minder zwaar bestraft. Demissionair minister Eddy van Hijum (NSC) stuurde het langverwachte wetsvoorstel dat dat moet regelen gisteren naar de Tweede Kamer. "We zien mensen te veel als een dossier, als een mogelijke fraudeur. En dat is niet terecht."
Het is voor NSC zo ongeveer de reden dat de partij ooit werd opgericht: zorgen dat een nieuwe toeslagenaffaire niet opnieuw kan gebeuren. "We zien dat de aanpak van fraude in de sociale zekerheid de afgelopen jaren is doorgeschoten, met de toeslagenaffaire als meest schrijnende voorbeeld", zegt demissionair minister Eddy van Hijum van Sociale Zaken tegen RTL Nieuws.
"Mensen verdwalen soms in de ontzettend ingewikkelde sociale zekerheid die we hebben. En de regels zijn ontzettend hard. Mensen krijgen automatisch boetes opgelegd en hoge terugvorderingen. Wat wij willen is een menselijker, eenvoudiger sociale zekerheidsstelsel waarin mensen ook het recht hebben om een foutje te maken."
Het wetsvoorstel regelt onder meer dat mensen niet meer automatisch een boete krijgen opgelegd als zij een fout maken bij het aanvragen van een uitkering of een toeslag. Uitvoeringsinstanties als het UWV en gemeenten kunnen mensen eerst waarschuwen en persoonlijk contact zoeken met mensen om te kijken of ze hulp nodig hebben. Als er geld moet worden teruggevorderd, kunnen de instanties bepalen of een boete wel echt nodig is.
Van Hijum bestrijdt dat dat leidt tot meer werk voor de instanties. "Een uitvoerder kan in de praktijk veel beter beoordelen wat de situatie van iemand is en of een boete ook helpt, of die het gedrag helpt herstellen, of dat die mensen juist veel dieper in de problemen duwt."
Boetes omlaag
Wanneer wel nog een boete wordt opgelegd, zal dat bedrag lager zijn dan nu. Wie nu 1.000 euro toeslag te veel krijgt, krijgt automatisch 500 euro boete bovenop, 50 procent van het te veel ontvangen bedrag. Dat is al een verlaging - eerder was het 100 procent, maar mensen kunnen alsnog razendsnel in de problemen raken. Het zogenoemde boetepercentage gaat daarom verder omlaag naar 5 procent voor kleine overtredingen, en 15 procent voor hoge overtredingen.
En er wordt over een minder lange periode geld teruggevorderd. "De overheid kan nu zelfs tot twintig jaar terug kijken in de tijd of of we nog moet terugbetalen. Dat wordt vijf jaar. Dus ook in de hoogte van de boetes en de terugvorderingen passen we meer de menselijke maat toe", zegt Van Hijum.
Het is de bedoeling dat het wetsvoorstel in januari 2027 ingaat.
De wetswijziging was één van de aanbevelingen van de parlementaire enquêtecommissie die onderzoek deed naar de toeslagenaffaire. De angst verregaande consequenties zorgt er ook voor dat mensen niet altijd durven vragen waar zij recht op hebben, erkent Van Hijum. Zo vragen honderdduizenden mensen jaarlijks geen toeslagen aan, terwijl zij daar wel recht op hebben. In 2024 bleef een miljard euro aan toeslagen daardoor op de plank liggen.
'Doorgeschoten fraudeaanpak heeft niet gewerkt'
Van Hijum is niet bang dat de fraude met uitkeringen door deze wetswijziging zal toenemen. "Als er evident misbruik wordt gemaakt van een regeling, dan moet daartegen worden opgetreden. Dat is ook van belang met het oog op het draagvlak van de sociale zekerheid. Maar wat we de afgelopen jaren hebben gezien, namelijk het doorschieten van die fraudeaanpak, dat heeft in de praktijk gewoon niet gewerkt."
De toeslagenaffaire is een goed voorbeeld waarin de fraudeaanpak volledig is doorgeschoten:
