'Schoof riep nog: Caspar, zo werkt het niet!' Hoe kabinet-Schoof voor een tweede keer viel
Een totaal gebrek aan gevoel voor wat de ander nodig had, heeft er uiteindelijk toe geleid dat alle NSC-bewindslieden besloten de pijp aan Maarten te geven na het opstappen van minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken). Zelfs een uiterste poging van premier Schoof hen te overtuigen niet op te stappen, mocht niet baten. Dat vertellen ingewijden en betrokkenen aan de politieke redactie van RTL Nieuws
Het is vrijdagochtend rond 9.00 uur als de drie vicepremiers van het kabinet-Schoof bij elkaar zitten. Ze hebben een overleg voordat de ministerraad begint. Het is broodnodig dat ze met elkaar praten over hoe ze naar de ontstane situatie kijken.
De wekelijkse ministerraad staat onder hoogspanning omdat Veldkamp de dag ervoor in een brief aan de Tweede Kamer de indruk heeft gewekt dat het kabinet toe is aan het harder aanpakken van Israël. De NSC-bewindsman had echter verzuimd deze nieuwe lijn af te stemmen met coalitiegenoten BBB en VVD. Die waren daar zeer onaangenaam door verrast.
Grenzen en wensen
Toch spreken BBB-vicepremier Mona Keijzer en VVD-vicepremier Sophie Hermans tegen hun NSC-collega Eddy van Hijum de bereidheid uit te bezien wat er kan. "We moeten ons allemaal rekenschap geven van de grenzen en de wensen van de verschillende partijen in de coalitie, maar laten we het gesprek voeren met elkaar, zo doe je dat in de politiek", houden ze Van Hijum voor.
Volgens betrokkenen lag er 's ochtends een conceptbrief aan de Tweede Kamer klaar. Daarin werd tegemoetgekomen aan de verlangens van Veldkamp een stap te zetten om Israël extra onder druk te zetten vanwege de situatie in Gaza.
Cosmetisch
Maar die werd door BBB-vicepremier Mona Keijzer volledig onderuitgehaald. "Volgens haar kon die brief absoluut niet, was de tekst onacceptabel", vertelt een betrokkene. "De aanpassing van het beleid mocht van BBB hooguit cosmetisch zijn. Dat is wat er gezegd is. Want anders zou het BBB-smaldeel het niet kunnen dragen."
Een andere betrokkene nuanceert de betekenis van cosmetisch. Volgens deze bron bedoelde Keijzer met haar uitspraak alleen maar dat nog eens goed uitleggen wat het kabinet allemaal al doet ook al kan helpen. "Soms moet je heel expliciet maken wat je al doet. Dat is dan geen extra maatregel maar kan wel helpen in het debat."
Maar de NSC'ers zien de uitspraak als een bewijs van wat ze al langer voelen. Dat hun partijgenoot Veldkamp in de coalitie geen millimeter ruimte krijgt om ook maar iets te doen dat de druk op Israël zou kunnen vergroten. "Het moment was gekomen om echt wat te doen. Dat vond Caspar, dat vonden wij allemaal", zegt een invloedrijke NSC'er.
Natuurlijk vinden ze ook bij NSC dat de manier waarop Veldkamp opstapte (tijdens de onderhandelingen weglopen, niks zeggen en de pers vertellen dat je opstapt) niet de schoonheidsprijs verdient. "Maar daaronder zat wanhoop bij Caspar. Hij kreeg de ruimte niet in het kabinet. Voortdurend niet. Hij stond onder curatele, klem, met name bij BBB maar ook bij de VVD die hem geen millimeter ruimte gunde op dit dossier. Juist nu Israël de druk in Gaza verder opvoert."
Handel en wapens
Dat verklaart volgens deze NSC-ingewijde waarom Veldkamp op een gegeven moment ervoor koos om zijn coalitiepartners voor voldongen feiten te stellen. Alleen zo dacht hij ruimte te krijgen voor het nemen van de maatregelen die hij nodig vond. "Dat is bestuurlijk niet zoals het hoort, maar tegelijk voor hem de enige manier die tot beweging kon leiden."
In de ministerraad komen rond het middaguur premier Schoof, de drie vicepremiers, ministers Veldkamp, minister Brekelmans (Defensie, VVD) en staatssecretaris Boerma (Buitenlandse Handel, NSC) bij elkaar. Volgens een ingewijde is er toen niet over een tekst gesproken maar is er overlegd 'langs de lijnen van handel en wapens' over wat we al doen en 'wat er nog zou kunnen'. Aan het eind van dat gesprek concludeerde premier Schoof dat er een brief opgesteld zou worden.
Gemoedstoestand
Volgens verschillende betrokkenen liep het overleg over de brief 'best wel goed en constructief'. Wat wel opviel is dat Veldkamp zo nu en dan in geen velden of wegen te bekennen was. "Dan kwam hij te laat of totaal niet bij zo'n overleg over een nieuwe versie van de brief. Best wel wonderlijk, maar misschien zegt het ook iets over zijn gemoedstoestand", vertelt een ingewijde. Een ander weet te vertellen dat het secretariaat van AZ wel degelijk wist waar hij was.
NSC-vicepremier van Hijum was er wel steeds bij en deed constructief mee. Als op een gegeven moment de laatste versie van de brief op tafel ligt, waar iedereen mee akkoord was, wil Veldkamp nog 'iets extra's'. Dat extra's betrof een boycot van producten uit de illegale nederzettingen.
"We zijn er wel klaar mee", reageerde NSC-leider Eddy van Hijum gisteravond na het vertrek van alle NSC-bewindspersonen uit het demissionaire kabinet-Schoof:
Verbijstering
BBB en VVD overleggen in eigen kring en ook gezamenlijk en besluiten dat ze Veldkamp tegemoet willen komen. Weliswaar eerst in Europees verband proberen, maar als dat niet lukt, dan nationaal. Van Hijum en staatssecretaris Boerma zeggen er blij mee te zijn, maar wilden het ook nog met Veldkamp bespreken. "Dit zou moeten kunnen zeiden ze."
Veldkamp kondigt vervolgens aan er even over na te willen denken. Als hij na vijf minuten terugkomt gaat hij zitten en vertelt zijn collega's in de ministerraad dat hij nog wat extra's wil. Hij wil in de brief zetten dat hij , als het in Europa niet lukt, zelf maatregelen mag treffen, niet overwegen.
"Om vervolgens op te staan en weg te lopen. Schoof riep nog: Caspar, zo werkt het niet. Even later komt er een appje: hij zegt dat-ie opstapt. Verbijstering alom, ook bij NSC", zegt een bron.
Emotioneel
Als even later de ministerraad weer gezamenlijk bijeenkomt, vraagt van Hijum om een schorsing zodat de NSC-bewindspersonen zich kunnen beraden over wat ze moeten doen, blijven zitten of ook opstappen. Daar is bij iedereen begrip voor. Premier Schoof loopt nog wel even bij ze naar binnen. Hij vraagt ze de tijd te nemen, niet emotioneel een besluit te nemen, er een nachtje over te slapen.
Voor het oog van de camera's noemde Schoof de beslissing van NSC 'onverantwoord':
Maar in het NSC-smaldeel heerst het gevoel dat blijven zitten, een nieuwe minister van Buitenlandse Zaken zoeken en doorgaan, het probleem van het gebrek aan ruimte niet op zal lossen. "En dus is het gevoel, hoe moeilijk ook, dat ze een streep moeten zetten. Als de NSC-vakminister het niet draagt, waarom zouden zij het dan wel kunnen dragen, vragen ze zich af", zegt een vooraanstaand NSC'er.
Consequenties
Drie kwartier nadat Veldkamp de ministerraad verliet komen de NSC'ers de vergaderruimte weer in. Ze melden dat ze gaan en lopen weg, de bewindspersonen van BBB en VVD licht verbijsterd achterlatend. In de ministerraad dachten ze: naar wat voor toneelstuk kijken we, vertelt een ingewijde.
"Realiseren ze zich wel hoe groot de consequenties zijn? Het kabinet zit al in een lastig parket, over twee maanden zijn er verkiezingen, er moet een begroting komen, er zijn een heleboel lopende zaken die door moeten gaan, zeker ook op buitenlands beleid, wat doe je het land aan? Dat weet NSC ook. Dan kan je niet op een vrijdagavond om 19.00 uur, omdat je een uitweg zoekt, opstappen. Je moet even verder kijken dan de discussie van dat moment. Je hebt een bredere verantwoordelijkheid dan dat."
