Deze drie coalities zijn mogelijk voor Jetten: 'Geen enkele kan op breed enthousiasme rekenen'
De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen wijst op twee of misschien drie mogelijke coalities. Maar voordat een kabinet van een van die coalities op het bordes staat, moeten er nog wel wat problemen worden overwonnen. Politiek verslaggever Frits Wester legt uit wat de moeilijkheden zijn.
Optie 1: D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA
Een middenkabinet van D66, VVD, GroenLinks-PvdA en het CDA wordt vaak genoemd als een van de meest voor de hand liggende opties voor een nieuw kabinet. Het kan rekenen op een Kamermeerderheid van 86 zetels. Deze combinatie heeft ook de voorkeur van de grootste coalitiepartij D66 en initiatiefnemer bij de formatie, Rob Jetten.
Toch is dat nog niet zo eenvoudig als op het eerste gezicht lijkt, zegt politiek verslaggever Frits Wester. "Een van de redenen is dat de VVD dit tijdens de campagne heeft uitgesloten. Partijleider Dilan Yeşilgöz heeft haar kiezers expliciet beloofd niet met GroenLinks-PvdA te zullen samenwerken in een kabinet", zegt Wester. "Dat heeft ze ook na de verkiezingen herhaald."
Dat is overigens niet het enige probleem voor deze coalitie. "Ook GroenLinks-PvdA zal nog niet overtuigd zijn om zo maar mee te regeren. De partij heeft 5 zetels verloren en ook haar leider is opgestapt. Het is niet gek dat de partij dan wil hergroeperen, wellicht dat de partij dat liever in de oppositie doet. Daarnaast, voor de partij is het helemaal niet zo aantrekkelijk om als meest linkse partij in zo'n kabinet met drie rechtsere partijen te gaan zitten. Dan raakt je verhaal nogal in de verdrukking."
Dat laatste is ook voor de jongerenorganisaties van GroenLinks en PvdA reden om de moederpartij op te roepen niet in een 'rechts kabinet' te stappen.
Een ander 'probleem' van deze coalitie is dat dit kabinet – dat wel een ruime meerderheid heeft in de Tweede Kamer - geen meerderheid zou hebben in de Eerste Kamer. Instemming van de Eerste Kamer met nieuwe wetten is tenslotte noodzakelijk om die in te voeren. De partijen hebben daar gezamenlijk 35 zetels, dat is 3 zetels te weinig voor een meerderheid. "Maar waarschijnlijk zijn daar wel meerderheden te regelen met bijvoorbeeld steun van de ChristenUnie", zegt Wester.
Na de verkiezingen begint het formeren van een nieuw kabinet. Een proces vol gesprekken, onderhandelingen en politieke puzzels. In één minuut leggen we uit hoe dat precies werkt:
Optie 2: D66, VVD, CDA en JA21
De andere veelgehoorde mogelijke coalitie is die van centrumrechts. VVD-leider Yeşilgöz heeft het de hele campagne nergens anders over. Het bestaat uit D66, VVD, CDA en JA21. Deze coalitie kan rekenen op steun van 75 zetels in de Tweede Kamer. Geen meerderheid, maar het kabinet kan ook niet worden weggestuurd door een linkse Kamermeerderheid. Bovendien kan het mogelijk toch op 76 zetels rekenen, als D66 nog een restzetel in de wacht sleept.
"Het probleem daarbij is dat de verschillen tussen D66 en JA21 groot zijn. D66-leider Rob Jetten heeft zijn voorkeur uitgesproken voor samenwerking met GroenLinks-PvdA boven JA21. Ook is het voor D66 niet aantrekkelijk om als meest linkse partij in zo'n kabinet te gaan zitten. Hierbij geldt hetzelfde verhaal als voor GroenLinks-PvdA in dat andere kabinet: je wilt niet als enige aan de 'linkerflank' zitten. Dan ligt het compromis ver van jouw eigen overtuiging. Voordeel is dat VVD dit heel erg graag wil, net als JA21."
Maar hier maakt de Eerste Kamer het veel lastiger, zegt Wester. Deze partijen hebben daar slechts 24 zetels. Dat komt niet in de buurt van een benodigde 38 zetels. "Zo'n kabinet is dan minimaal afhankelijk van steun van de BBB, en haar 13 zetels. Die partij kan dan enorme eisen stellen en anders alles tegenhouden. Dat geldt ook als dat kabinet steun zou zoeken van GroenLinks-PvdA, die in de Eerste Kamer 14 zetels heeft."
Optie 3: Minderheidskabinet van D66, VVD en CDA
Een andere mogelijkheid is een minderheidskabinet van D66, VVD en CDA. Dat kan rekenen op 66 zetels. "Voor een meerderheid kan zo'n kabinet het ene moment kijken naar links - GroenLinks-PvdA - en het andere moment naar rechts, - JA21 of PVV en BBB. Maar als je aan weerszijden met zoveel politiek chagrijn te maken krijgt, is de kans dat elkaar over en weer veel gegund wordt, nihil. Dat wordt zeker niet stabiel."
