Veel meer dakloze arbeidsmigranten dan gedacht: zeker 6000

Een voorbeeld is de Hongaarse Bobby. Hij kwam al in 2018 naar Nederland en werkte in verschillende hotels, deed allerhande klussen via uitzendbureaus. Maar toen hij zijn werk kwijtraakte, ging het snel: "Je wordt gewoon op straat gezet", zegt hij.

Sindsdien slaapt hij in een tent in Amsterdam. In de ochtend gaat hij naar een dagopvang voor een kop koffie, om te douchen of voor schone kleren. Het maakt het vinden van nieuw werk lastig, maar hij vindt het nauwelijks erger dan waar hij woonde toen hij nog werk had: "Vechtpartijen tussen huisgenoten waren daar aan de orde van de dag, er werd veel gedronken."

Minstens 6000 arbeidsmigranten dakloos

Bobby's verhaal staat niet op zichzelf. Uit een rondgang van RTL Nieuws blijkt dat minstens 6000 arbeidsmigranten in Nederland op straat leven. Waarschijnlijk zijn het er in werkelijkheid nog veel meer, omdat er maar twee organisaties zijn die cijfers bijhouden: De Regenboog in Amsterdam en Barka in veertien andere steden.

In het kaartje hieronder zie je in welke steden het wordt bijgehouden. In de rest van Nederland leven ook dakloze EU-migranten, maar niemand weet hoeveel.

Landelijke organisaties zoals Valente en Het Leger des Heils houden geen cijfers bij, maar maken zich wel zorgen. Ze herkennen ook dat het om een groeiende groep gaat, zo laten ze weten.

Oververtegenwoordigd onder daklozen

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn er in Nederland 26.600 daklozen. Dat zou betekenen dat arbeidsmigranten hier een flink deel van uitmaken. Dat terwijl migranten uit de EU maar 3 procent van de Nederlandse bevolking uitmaken.

Daarbij moet wel vermeld worden dat veel daklozenorganisaties stellen dat het CBS het aantal daklozen, zowel uit Nederland als uit de rest van de EU, ruim onderschat.

Scheiding tussen bed en baan

Wat de situatie voor veel arbeidsmigranten zo precair maakt, is dat ze voor hun huisvesting vaak afhankelijk zijn van hun werkgever, legt maatschappelijk werker Michael uit: "Als je het een kwijt bent, ben je ook het ander kwijt."

Michael, die zijn achternaam liever niet deelt, werkt voor De Regenboog, een organisatie uit Amsterdam die een dagopvang opende speciaal voor dakloze arbeidsmigranten. Daar ziet hij hoe kwetsbaar deze groep is: "Eigenlijk zijn het wegwerparbeidskrachten. Als de productie niet doorloopt, als iemand ziek wordt, als iemand te moeilijk is, dan zijn ze eigenlijk gelijk hun baan kwijt."

Veel arbeidsmigranten werken via een uitzendbureau. Uitzendkrachten die hun baan verliezen, hebben nog vier weken het recht om in hun woning te blijven, zegt uitzendbrancheorganisatie ABU. In de praktijk lijkt lang niet elk uitzendbureau zich hieraan te houden.

'Ze proberen het gewoon'

Vakbond FNV zegt nog regelmatig gebeld te worden door uitzendkrachten die binnen een dag na hun ontslag hun huis uit moeten. "Als we dan contact opnemen om te horen wat het verhaal is, trekken de bureaus de uithuisplaatsing vaak terug. Oftewel: ze proberen het gewoon", zegt FNV bestuurslid Petra Bolster.

Ook Bobby stond heel snel op straat: "Misschien dat je nog tot de middag mag blijven. En het interesseert ze echt niet of je bijvoorbeeld je loon nog niet hebt gekregen, of buiten je schuld om niet op je werk kon komen."

Verschillende hulporganisaties die RTL Nieuws sprak, herkennen dit beeld. Ook zeggen ze dat veel arbeidsmigranten zelf niet goed op de hoogte zijn van hun rechten, wat hen extra kwetsbaar maakt.

Rechten

Het is een misverstand dat EU-migranten hier helemaal geen rechten hebben, vertelt Dion Kramer, universitair docent Europees Recht. "Iemand die heeft gewerkt in een andere EU-lidstaat, moet nog een half jaar als werknemer worden behandeld."

Dat betekent dat diegene dezelfde rechten heeft als een Nederlandse werknemer. Dat geldt voor bijvoorbeeld een UWV-uitkering, maar dus ook voor daklozenopvang. Ook de Immigratie- en Naturalisatiedienst bevestigt dat 'EU-migranten in principe hetzelfde recht op opvang' hebben. Maar gemeenten, die verantwoordelijk zijn voor de opvang van daklozen, lijken dit lang niet altijd te weten.

Wat in de praktijk vaak gebeurt is dat gemeenten een zogenaamde 'vijfjaarsregeling' hanteren, vertelt Kramer. Dat betekent dat EU-migranten moeten aantonen al vijf jaar in Nederland te wonen en werken, voordat ze opvang krijgen.

Taalbarrière

Het klopt dat, volgens Europese regels, een EU-migrant pas na vijf jaar dezelfde rechten heeft als een Nederlandse staatsburger. Maar tot die tijd heeft een arbeidsmigrant uit de EU dus in ieder geval een half jaar, en in sommige gevallen langer, dezelfde rechten als een Nederlandse werknemer.

Vaak weten ze dat zelf ook niet, vertelt maatschappelijk werker Michael. Er is een taalbarrière en ze kennen hun weg niet in de Nederlandse bureaucratie. "Zo hebben ze vaak wel recht op UWV-uitkeringen, maar die vragen ze eigenlijk nooit aan."

Leven op straat, of teruggaan?

Als arbeidsmigranten eenmaal op straat zijn beland, kan het snel gaan. Michael: "Je ziet veel drank- en drugsmisbruik, maar dat is ook een beetje een overlevingstactiek." Het leven op straat is zwaar, en hoe langer iemand op straat leeft, hoe moeilijker het wordt om weer aan het werk te gaan.

Daarom proberen hulporganisaties sommige daklozen te begeleiden bij een terugkeer naar hun thuisland. Soms lukt dat, zeker als mensen nog familie in hun land hebben. Maar voor anderen, zoals de Hongaarse Bobby, is het geen optie.

Allebei zijn ouders zijn overleden en hij heeft weinig meer met Hongarije, waar de economische situatie slecht is. "Alleen als ik nog slechter zou willen leven, is teruggaan een mogelijkheid."

Reactie Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

In een reactie stelt het ministerie zich bewust te zijn van dit probleem, al stammen de laatste cijfers die zij kennen nog uit 2021. Ook wijst het ministerie op maatregelen die sinds vorig jaar zijn genomen: "De informatievoorziening is verbeterd, het wetsvoorstel rondom toelating tot de uitzendbranche is ingediend bij de Tweede Kamer, en er zijn steeds meer steden die gebruik maken van de diensten van stichting Barka, die kwetsbare dakloze EU-burgers begeleidt naar zorg, werk en thuisland."

Ook ziet het ministerie dat 'er bedrijven en uitzendbureaus zijn die niet hun verantwoordelijkheid nemen', en lopen gemeenten aan tegen krapte op de woningmarkt. Het ministerie ziet vooruitgang, maar: "We zijn er nog lang niet."