Spanning in Oekraïne stijgt naar het kookpunt: 5 vragen over het conflict

1. Hoe zat het ook alweer met de oorlog in Oekraïne?

Eigenlijk wordt er al acht jaar gevochten in Oekraïne. In 2014 namen Russische militairen (in neutrale kleding zonder Russische logo’s) het schiereiland de Krim in. En in de oostelijke Oekraïense regio’s Donetsk en Loehansk wordt sinds die tijd ook gevochten door Oekraïners die hun regio willen afscheiden. Deze separatisten worden gesteund door Rusland. Al ontkent het Kremlin dat officieel.

De Russische president Poetin beschouwt Oekraïne nog altijd als een onderdeel van de Russische invloedssfeer. Ook al willen steeds meer Oekraïners eigenlijk liever bij de Europese Unie en bij het militaire samenwerkingsverband de NAVO horen. Dat is Poetin een doorn in het oog. Bij de strijd in het oosten van Oekraïne zijn al 14.000 mensen om het leven gekomen. En het was boven dit gebied dat vlucht MH17 werd neergeschoten, met aan boord 193 Nederlanders.

2. Waarom denken westerse landen dat Rusland wil aanvallen?

Sinds het begin van vorig jaar is Rusland begonnen aan een enorme troepenopbouw bij de grens met Oekraïne. Inmiddels zouden er naar schatting zo’n 150.000 Russische militairen bij de grens paraat staan.

De Amerikanen zeggen inlichtingen te hebben dat Rusland Oekraïne wil binnen vallen. Rusland ontkent dit, maar kwam afgelopen december wel met eisen. Zo eist Poetin bijvoorbeeld dat Oekraïne nooit lid zal worden van de NAVO.

"Machtspolitiek", noemt Oost-Europa-correspondent Jeroen Akkermans de bemoeienis van Poetin met Oekraine: "Poetin noemde het uiteenvallen van de Sovjet-Unie ooit de grootste tragedie in z’n leven. Het zint hem al decennia niet dat oud-Sovjetstaten naar het westen lonken. Oekraïne is een land dat volwassenheid, onafhankelijkheid zoekt. En daar wil Poetin niets van weten."

3. Waarom is het nu ineens zo spannend?

Er wordt al zeker een week door de Amerikanen gewaarschuwd dat Rusland ieder moment zou kunnen aanvallen. Rusland zou zelf een situatie willen creëren die een aanval zou rechtvaardigen, een zogenoemde 'false flag situation'. 

De laatste dagen brachten separatistenleiders in Donetsk en Loehansk berichten naar buiten dat zij vrezen voor een offensief door het Oekraïense leger. Die berichten lijken ongefundeerd. De Oekraïense regering noemt het complete misinformatie. Ook Akkermans kan het zich niet voorstellen: "Als de spanning om te snijden is, dan is het niet in het belang van Oekraïne om de grens op te zoeken met de separatisten."

Waar of niet waar, de separatistenleiders roepen 'iedereen die een wapen kan dragen' op om zich te mobiliseren. En ze zijn begonnen met het evacueren van burgers uit het gebied. Rusland beschouwt deze burgers als Russische burgers en heeft hen al een paspoort en geld beloofd.

Vrijdagavond ontplofte er een auto bij een overheidsgebouw in Donetsk. Een rebellenleider claimt dat het zijn auto was; en suggereert dat dit een aanval door Oekraïne zou kunnen zijn. Ook zijn er explosies geweest bij gasleidingen. Kortom: de spanning loopt snel op.

4. Zou dit de ‘false flag situation’ kunnen zijn?

Een fictieve aanval op Russische burgers, en zo ziet Poetin de burgers uit Donetsk en Loehansk, zou inderdaad de 'false flag situation' kunnen zijn waarop de Amerikanen doelen. En dus een mogelijke aanleiding voor de Russen om Oekraïne binnen te vallen. Akkermans: "Poetin heeft een motief nodig. Hij zei vorige week al dat er een genocide gaande is in het oosten van Oekraïne. Dat kan hij gebruiken als voorwendsel om aan z’n achterban te tonen dat een inval noodzakelijk is."

De Amerikaanse president Biden zei vrijdagavond dat hij denkt dat Poetin z’n besluit inmiddels heeft genomen om Oekraïne binnen te vallen. "We hebben alle reden om te denken dat Rusland voornemens is om Oekraïne in de komende week, of in de komende dagen al, binnen te vallen", zei hij. Biden noemde onder meer de mogelijkheid dat de Oekraïense hoofdstad Kiev zou worden aangevallen.

Correspondent Jeroen Akkermans is daar nu. Hij zegt: "We weten niet precies waar Biden dat op stoelt. Toch is de situatie dreigend. In Kiev rijdt het autoverkeer door, de winkels zijn open. Maar er is wel spanning merkbaar. Oekraïners dachten steeds dat het niet zo ver zou komen, maar daar zijn ze nu toch niet helemaal meer zeker van."

5. Hoe nu verder?

"In deze propaganda-oorlog is het lastig inschatten wat Poetin nu gaat doen", zegt Akkermans. "Maar je komt bijna op een punt dat hij niet meer terug kan. Als hij een aanval toch afblaast dan leidt dat tot gezichtsverlies."

Biden zei vrijdagavond te hopen dat er toch een diplomatieke oplossing komt. Hij deed een oproep aan Poetin: "Rusland kan nog steeds kiezen voor diplomatie", zei hij. "Het is niet te laat om te de-escaleren en terug te keren naar de onderhandelingstafel."

Als Poetin daadwerkelijk besluit om Oekraïne binnen te vallen dan kan dit enorme gevolgen hebben. Akkermans: "We liggen op ramkoers. Als de Russen Oekraïne binnen komen zal iedereen hier de wapens van zolder halen. De Oekraïners zullen hun land verdedigen. En ze zijn sterker dan in 2014. Het leger is sterker. Maar ook de Baltische staten zullen zich bedreigd voelen en nog meer wapens leveren. Tsjechie heeft zelfs al gezegd dat het bereid is om troepen te sturen. We zullen het toch niet meemaken dat we echt oorlog in Europa krijgen? Maar zien is geloven. De tanks rijden nog niet over de grens."