Rutte op bezoek bij Erdogan: dit is wat hij wil (en andersom)

1. Wat maakt Ruttes bezoek zo pikant?

Nou, nog niet zo lang geleden lagen de betrekkingen tussen Nederland en Turkije op een dieptepunt. Erdogan noemde Nederlanders tijdens een toespraak vier jaar geleden 'fascisten en nazi-overblijfselen'. Die uitspraken kwamen nadat Nederland de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Kaya het land had uitgezet, wat een enorme diplomatieke rel opleverde.

"Dat was best wel een gekke tijd", zegt correspondent Olaf Koens. "In Istanbul liepen mensen op straat voor het Nederlandse consulaat en riepen dat Nederlanders fascisten zijn. Sommigen liepen rond met sinaasappelen waar ze messen in staken. Toch kon die rel toen moeilijk los gezien worden van de verkiezingscampagnes in zowel Turkije als Nederland."

Sindsdien is er langzaam weer contact gekomen tussen beide landen. Koens: "Minister Kaag was hier in september om te praten over de oorlog in Afghanistan. Ook was Nederland een van de landen die onlangs bij Turkije aandrong tot de vrijlating van de bekende Turkse ondernemer en filantroop Osman Kavala, die al sinds 2017 onterecht gevangen zit. Maar ook dat viel enorm slecht bij Erdogan, die dreigde om de Nederlandse ambassadeur en negen andere Westerse ambassadeurs het land uit te zetten."

2. Waarom reist Rutte juist nu naar Turkije?

De ontmoeting in het Turkse Ankara staat vandaag in het teken van de oorlog in Oekraïne. Bovendien is er komende donderdag de extra ingelaste NAVO-top in Brussel, zo meldt het ministerie van Algemene Zaken. Daar zijn ook de Amerikaanse president Joe Biden en de Canadese premier Justin Trudeau bij aanwezig.

Zij willen hun Europese collega's persoonlijk spreken over de Russische inval, het geven van hulp aan Oekraïne en - zoals het Witte Huis omschrijft - de gezamenlijke inspanningen 'om Rusland economische kosten op te leggen'. Oftewel: meer sancties.

3. Wat wil Rutte?

Nederland is vanwege de oorlog in Oekraïne bereid om de strijdbijl te begraven, zegt Turkije-deskundige Erik-Jan Zürcher. "Het bezoek van premier Rutte moet Erdogan zoveel mogelijk in het Westerse kamp zien te krijgen. Rutte wil dat Turkije - dat niet meedoet met de sancties tegen Rusland - zoveel mogelijk op één lijn komt met de NAVO en de EU."

Die neutrale positie van Turkije is een doorn in het oog van het Westen. Zürcher: "De houding van Erdogan maakt de sancties minder effectief. Turkije, en vooral Istanbul, is de route geworden voor alle Russen die nog naar de buitenwereld willen, als toerist, vluchteling of om hun dienstplicht te ontlopen. Door de sancties kunnen zij niet meer naar Londen, Parijs of Amerika. Maar dus wel naar Istanbul, dat bovendien een grote luchthaven heeft waar Russen doorvliegen naar Dubai, Abu Dhabi en landen in Azië en Afrika."

Ook ligt er nog een gevoelige zaak op tafel, zegt correspondent Koens. "Turkije levert gewapende drones aan Oekraïne, die zijn echt superieur op het slagveld in Oekraïne. Maar Turkije heeft ook het geavanceerde raketafweersysteem S-400 gekocht van Rusland - wat voor een groot conflict binnen de NAVO heeft gezorgd. Er wordt over gesproken om dat systeem nu aan Oekraïne af te staan, maar dat is gezien de omvang van de S-400 nog niet zo gemakkelijk."

4. Wat wil Erdogan?

Ook de Turkse president heeft een duidelijk doel. Het land zit namelijk midden in een economische crisis, waarbij de Turkse munt de lira is ingestort, terwijl er ook nog eens verkiezingen aan zitten te komen in 2023. En die zijn cruciaal voor Erdogan: zijn kans om herkozen te worden is namelijk een stuk kleiner als Turkije dan nog in een economisch crisis zit.

"Turkije heeft economisch veel te verliezen, maar politiek juist veel te winnen bij deze oorlog", zegt Zürcher. "De Turken hebben een goede relatie met zowel Oekraïne als Rusland. Het is heel erg afhankelijk van Russisch gas en voor beide landen van graan. Voor Erdogan komt de oorlog dus als een nieuw groot economisch probleem."

Daar staat volgens de oud-hoogleraar Turkse talen en culturen tegenover dat Erdogan nu wel kan bemiddelen tussen Rusland en Oekraïne. "Dat maakt hem ineens ook een hele belangrijke speler in deze oorlog. Het geeft hem een kans om de banden aan te halen tussen Turkije en het Westen, zodat zijn land weer een aantrekkelijk investeringsland wordt voor buitenlands geld. Dat moet Turkije weer uit het slop trekken, hoopt hij."

5. Leveren al die diplomatieke ontmoetingen nog iets op?

Na bijna twee jaar van videovergaderen zijn de onderlinge bezoekjes tussen wereldleiders niet van de lucht. Premiers, ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie, ze zijn allemaal aan de lopende band in gesprek met hun collega's door heel Europa, ziet politiek verslaggever Fons Lambie.

"In de opmaat naar een top zie je vaker van dit soort bezoekjes, maar sinds de oorlog in Oekraïne is uitgebroken is al het diplomatieke overleg in Europa in een hogere versnelling gegaan", zegt hij. "Dat is om te overleggen over sancties, extra troepen en steun aan Oekraïne. Maar vooral: eenheid uitstralen en zorgen dat die eenheid ook behouden blijft."

Zo was Rutte gisteren nog voor een bliksembezoek in Litouwen en Polen. "In coronatijd ging veel van dat overleg via een videoverbinding, maar volgens diplomaten werkt een face-to-face-gesprek het allerbeste. Veel vertrouwelijke gesprekken worden nog altijd in persoon gevoerd en het helpt als je de andere leider of minister écht in de ogen kunt kijken."