Versnelt de oorlog in Oekraïne onze energietransitie? 'Geen gas is revival van steenkool'

Het is al ruim vijf weken oorlog in Oekraïne. Rusland viel het land binnen op 24 februari en sindsdien keren steeds meer westerse landen het regime van Poetin de rug toe. Een complicerende factor is dat Rusland hofleverancier is van een van onze voornaamste energiebronnen: aardgas. 

Tempo maken

Daar wil onder andere de Europese Commissie dan ook vanaf. Nog dit jaar moet er twee derde minder Russisch gas worden geïmporteerd door lidstaten. Ook Nederland neemt maatregelen. Zo wil Klimaatminister Rob Jetten een grotere gasvoorraad aanleggen voor aankomende winter, onder andere met vloeibaar gas (LNG) uit de Verenigde Staten. 

Tegelijkertijd moeten huishoudens en bedrijven in sneller tempo gaan verduurzamen, om zo überhaupt minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen. Niet alleen in Nederland, in de hele Europese Unie moet er vaart worden gemaakt met deze overgang naar duurzame energiebronnen.

'Zeker twee jaar nodig'

De oorlog in Oekraïne versterkt dus onze wens om minder afhankelijk te worden van - vooral Russisch - gas. Maar zorgt de crisis er ook voor dat onze energietransitie versnelt?

Niet per se, zegt energie-expert Jilles van den Beukel (HCSS). "Komt er een boycot van Russische olie en gas? Met name voor Duitsland, maar ook Oost-Europese landen, is dat momenteel te moeilijk en te pijnlijk. We zijn het erover eens dat we minder afhankelijk willen zijn van Russisch gas, maar we hebben er zeker een jaar of twee voor nodig om dat te kunnen bewerkstelligen."

Mocht de boycot er toch komen, dan ziet hij andere obstakels. "Geen gas betekent een kleine revival van steenkool, dat meer CO2-uitstoot oplevert. Tegelijkertijd vraagt president Biden de Amerikaanse olie- en gasindustrie om de productie op te voeren." 

Vanuit Europa en Nederland klinkt de roep om meer in LNG te investeren, zeggen Sanne de Boer en Susan Hansen, experts in energietransitie bij RaboResearch. "Dat is natuurlijk geen hernieuwbare energiedrager. LNG vanuit de VS is vaak schaliegas, wat nog weer vervuilender is dan Russisch aardgas. Daar nu zwaar in investeren, zou de omslag naar duurzame energie kunnen vertragen."

Bovendien, zeggen ze: de productie van LNG kan op korte termijn niet enorm worden vergroot. "Als wij er meer van importeren, betekent dit gewoon dat LNG-schepen hun koers verleggen. In Azië gaan ze daardoor weer meer kolen verstoken."

 

En dan is er nog de kwestie van de betaalbaarheid van de transitie, zegt Van den Beukel. "Het is de vraag hoe lang de huidige hoge prijzen aanhouden. Regeringen doen grote uitgaven om een recessie te voorkomen; dat geld kan niet naar de energietransitie." 

Ook veiligheid is een belangrijke factor. "Een grote import van energie heeft consequenties voor je veiligheid, zeker als je afhankelijk bent van een beperkt aantal landen.

Metalen explosief in prijs gestegen

Duurzame energie is een stuk betaalbaarder geworden. Qua prijs kunnen zonne- en windenergie inmiddels concurreren met fossiele energie, zeker met de huidige gasprijzen. Tegelijkertijd zijn juist door het conflict in Oekraïne de productiekosten van bijvoorbeeld windmolens flink gestegen.

"Metalen als koper, aluminium en staal zijn explosief in prijs gestegen", zegt duurzaamheidseconoom Casper Burgering van ABN Amro. "De beschikbaarheid telt ook mee. Rusland is een grote leverancier van nikkel, hoewel dat ook op andere plaatsen in de wereld te halen is. De oorlog gaat de stroom van die materialen sowieso veranderen."

Anderzijds: duurzame technologieën zijn in ieder geval wijd en zijd beschikbaar. "De trein van de energietransitie reed al, maar nu komt er extra vaart in", zei EU-klimaatchef Diederik Samsom onlangs in een interview met dagblad Trouw. "Het is (daarom) echt aannemelijk dat EU-landen groene energie in de komende jaren sneller kunnen opschalen als gevolg van de oorlog en ontstane energiecrisis." 

Je ziet de versnelling al wel een beetje, vindt Van den Beukel. "Bijvoorbeeld met het Nationaal Isolatieprogramma. Toch denk ik dat de prijzen die consumenten nu betalen voor hun gas een veel grotere prikkel voor hen is om minder te verbruiken en te investeren in bijvoorbeeld een warmtepomp." 

Tegelijk zien De Boer en Hansen dat ook bepaalde investeringen in fossiele energie weer lonend zijn. "We zien dat oliemaatschappijen overwegen velden te exploiteren die een jaar geleden niet rendabel waren. Dat is minder gunstig voor de energietransitie."

Nee tegen goedkoop gas?

Natuurlijk zijn zonne- en windenergie goede manieren om onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen, zegt Van den Beukel. "Maar wat als Rusland over een jaar of twee nog steeds gas levert en de gaskraan flink opendraait? Gaan wij dan 'nee' zeggen tegen heel goedkoop gas, dat minder CO2-uitstoot oplevert dan steenkool? Met die vraag zijn we nu helemaal niet bezig, maar worden er misschien wel mee geconfronteerd."

Mocht het conflict in Oekraïne verder escaleren en de gaskraan gaat dicht, dan ontkomen we niet aan steenkool, denkt ABN-econoom Burgering. "Ik begrijp dat de Europese Commissie dat niet zo'n probleem vindt. Als tegelijkertijd maar fors wordt geïnvesteerd in hernieuwbare energiebronnen."

Het is moeilijk om het proces te versnellen, maar Burgering ziet dat de oorlog de energietransitie wel momentum heeft gegeven. "Het is een eyeopener. Iedereen is zich er bewust van geworden dat het sneller moet."

Procedures kunnen sneller

De vaart erin zetten betekent niet alleen de investeringen in groene energie opvoeren, zegt hij, maar ook procedures versnellen. Bijvoorbeeld de omgevingsvergunning voor het plaatsen van een windmolen. "Hoeveel sneller het kan, dat is een beetje een black box. Het varieert sterk per project welke procedures en aanvragen doorlopen moeten worden, en hoe lang die duren. Maar dat het sneller kan, dat geloof ik wel."  

De Boer en Hansen van RaboResearch zien dat energiebesparing door de oorlog in Oekraïne nu wel hoog op de agenda staat van de overheid. "Er zijn heel veel gebouwen waar je met kleine ingrepen winst kunt boeken: zoals het plaatsen van tochtstrips en het waterzijdig inregelen van de cv-ketel."