Waarom faalt het asielbeleid? Van lelijke compromissen tot Europese onwil
Vandaag komt coalitiepartij ChristenUnie bijeen om te praten over de asieldeal van het kabinet. Leden zijn ontevreden met het akkoord, dat 'pijnlijk en onacceptabel' wordt genoemd. Waarom is het asielbeleid zo vaak een discussie binnen politieke partijen en waarom lukt het verschillende kabinetten niet met oplossingen te komen?
Al jarenlang zorgt het asielbeleid voor diepe verdeeldheid in politiek Den Haag. Verschillende kabinetten Rutte lukt het niet om een nieuw asielbeleid te ontwikkelen. Dat komt door politieke verschillen tussen partijen. VVD, PvdA, CDA, D66 en ChristenUnie, die coalities vormden, denken totaal verschillend over asiel- en migratiebeleid.
Ruimer versus strenger
Partijen als PvdA, D66 en ChristenUnie willen graag een humanere, ruimhartige benadering. Terwijl de VVD juist een rechtsere koers vraagt en een streng migratiebeleid bepleit. Binnen het CDA denkt de achterban zeer verschillend: er is een 'rechtser' deel van de partij dat het liefst internationale verdragen wil herzien, maar ook linksere leden, die vanuit de christelijke waarden graag ruimte bieden voor vluchtelingen.
Ook is het in verschillende kabinetsformaties en -onderhandelingen een splijtend thema. Bij meerdere kabinetsformaties zijn de onderhandelingen over migratie de moeilijkste, zeggen betrokkenen. Incidenten leiden regelmatig tot politieke compromissen die de problemen deels oplossen, bijvoorbeeld bed-bad-brood-deal, Moria-deal en de recente asieldeal.
"De asieldeal is een draak van een compromis. Dat is slecht voor asielzoekers, de samenleving, voor iedereen."
Asieldeal
Die laatste overeenkomst, waarin onder meer staat dat gezinshereniging wordt vertraagd, zorgt voor gedoe binnen coalitiepartij ChristenUnie. De onrust is zo groot in de partij dat ze vandaag bijeenkomen om er over te praten.
Ook universitair hoofddocent politicologie Saskia Bonjour, die gespecialiseerd is in migratie, is kritisch. "De asieldeal is een draak van een compromis, vooral het gedeelte over gezinshereniging. Dat is slecht voor asielzoekers, de samenleving, voor iedereen."
Maar over een hele andere koers, een streng beleid zoals in Denemarken of een uitnodigingsbeleid zoals in Canada, daar wordt politiek Den Haag het niet over eens. Het is niet eenvoudig, zegt politicoloog Bonjour. "Een asielstop zoals sommige rechtse partijen bepleiten, is in Nederland helemaal niet mogelijk. Dan moeten we uit het Vluchtelingenverdrag stappen. Dan moeten we ook uit de Europese Unie stappen."
Discussies over een maximumaantal migranten, onlangs nog geopperd door CDA-minister van Volkshuisvesting De Jonge, komen niet van de grond. In het regeerakkoord wordt gesproken over een 'beleidsmatig richtgetal', maar het is zeer de vraag of regeringspartijen het over de daadwerkelijke invoering eens kunnen worden. "Daar is nu wel een commissie voor ingesteld, die gaat kijken naar de bevolkingsontwikkeling vooral in combinatie met migratiebeleid. Maar dat ligt in de praktijk ongelooflijk ingewikkeld", zegt Bonjour.
Jojobeleid
Toch zegt de politicologe aan de Universiteit van Amsterdam dat ze 'optimistisch wil zijn'. "Het kabinet belooft een grondige herziening van het asielbeleid. Dat biedt kansen om de financiering van de Immigratie- en Naturalisatiedienst, die asielzoekers beoordeelt, en het COA, die voor de opvang zorgt, aan te pakken."
Dat is een groot probleem, want IND-ambtenaren worden aangenomen als het aantal asielzoekers toeneemt en ontslagen als het weer afneemt. "Dan ben je altijd te laat. Net als met het openen en sluiten van opvangplekken. Was iedereen gewend aan het asielzoekerscentrum in het dorp, sluiten ze het weer. Om een paar jaar later op een nieuwe locatie wéér op verzet te stuiten. Ik hoop dat het kabinet nu gaat stoppen met dat jojobeleid."
Europese afspraken
De meningsverschillen in de Nederlandse coalities zijn een oorzaak voor het haperende asielbeleid, maar ook de onenigheid in de Europese Unie voorkomt de oplossing van het probleem. Al jarenlang lukt het Europese lidstaten niet om een migratiebeleid af te spreken. Hoogleraar Geopolitiek Henk van Houtum van de Radboud Universiteit zegt dat de oorzaak ligt in Europese afspraken.
De EU hanteert strenge en lange visa-procedures voor een groot aantal landen. "Dat grensbeleid is discriminerend op basis van iemands afkomst", zegt Van Houtum. Want vluchtelingen uit Syrië en Afghanistan kunnen niet zomaar op het vliegtuig stappen naar Europa. "Zo worden zij gedwongen om zich via smokkelaars naar de EU te laten vervoeren, via gammele bootjes of in vrachtwagens." Op deze manier werkt het Europese beleid mensensmokkel in de hand, aldus Van Houtum.
Eerste land
Vervolgens komen vluchtelingen aan in de 'dichtstbijzijnde' EU-landen. Landen zoals Griekenland, Italië en Spanje, aan de Europese buitengrens. Volgens het Dublin-verordening is de afspraak: een asielzoeker moet in het land waar men binnenkomt ook een verblijfsvergunning aanvragen en de asielprocedure afwachten. Gevolg: er zijn heel veel migranten in Zuid-Europese landen.
Geen wonder dat de Italianen en de Grieken boos zijn, zegt Van Houtum. "En de rest van de EU geeft nu niet thuis", zegt de Nijmeegse hoogleraar. "De Noord-Europese landen zeggen de afgelopen jaren eigenlijk: dat is niet ons probleem."
Ondertussen reizen asielzoekers zelf door naar Noord-Europese landen. Terugsturen binnen Europa lukt niet. "Er is een eindeloze discussie over de verdeling van de vluchtelingen, maar het ontbreekt totaal aan solidariteit. De discussie zit muurvast."
Nationalisme
Dat leidt tot nationalisme, zowel in het noorden als in het zuiden, constateert Van Houtum. "We zien ook dat er in Nederland niet thuis wordt gegeven. Wij spelen ook de bal terug naar Italië en Griekenland. Of zoals Rutte het al in 2011 verwoordde: sommige landen hebben 'gewoon pech' met hun ligging."
"Zo'n uitspraak voedt het idee dat vluchtelingen mensen zijn die je buiten moet houden. Dat voedt de fobie en het extreem-nationalisme. Het verhindert dat migratie normaler wordt en dat er goede afspraken worden gemaakt, in Nederland en de EU."
'Druk op het kabinet om niet dezelfde fouten te maken'
Politiek verslaggever Floor Bremer volgt de asieldiscussie: "Ook voor dit kabinet is het asielbeleid een lappendeken van compromissen. Door de crisis in de opvang en de schrijnende verhalen uit Ter Apel worden ze gedwongen stevige maatregelen te nemen die ze anders voor zich hadden kunnen uitschuiven."
"Ook de burgemeesters van het Veiligheidsberaad houden druk op de ketel, door eisen te stellen aan hun hulp bij de asielopvang. Ze eisen van het kabinet snel met een wet te komen waarmee gemeenten gedwongen kunnen worden asielzoekers op te nemen. Ook willen ze dat dit kabinet komt met structurele oplossingen in plaats van het plakken van de pleisters zoals de kabinetten hiervoor."
"Maar bij de grote vluchtelingenstroom in 2015 was die druk er ook. En daarna is er alleen maar afgeschaald, waardoor er nu problemen zijn. Dus het is aan staatssecretaris van der Burg om die fout niet nog een keer te maken. Met de asieldeal is daar een begin mee gemaakt."