Wen er maar aan: langer wachten op je trein, zonnepaneel of kinderopvang
Propvolle treinen. Ellenlange rijen op Schiphol. Kortere openingstijden en schooldagen. Geen kinderopvang. Geen monteurs om je zonnepanelen te installeren. Nederland loopt vast vanwege het personeelstekort. Gaat dat nog veranderen? Of moeten we er maar gewoon aan wennen?
Het korte antwoord? Wen er maar aan. Want ook op de lange termijn, over pak hem beet vier jaar, zal er een tekort zijn aan personeel, is de verwachting.
Werkloosheid iets omhoog
Sinds april is de werkloosheid wel weer iets opgelopen, maar meer dan een 'hele lichte kentering' wil Peter Hein van Mulligen dat niet noemen. Hij is hoofdeconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
Dat de werkloosheid oploopt na jaren van daling, komt doordat er meer mensen op zoek zijn gegaan naar werk. Daartegenover staat dat er ook meer mensen hun baan zijn kwijtgeraakt in de afgelopen maanden.
Die mensen vinden mogelijk wat minder makkelijk nieuw werk dan in de afgelopen periode. Dat komt door de onzekerheid die in de economie sluipt, vertelt Rob Witjes, arbeidsexpert van uitkeringsinstantie UWV.
Aarzeling over vacatures
"Dat stelt werkgevers voor een dilemma: ze willen mensen wel lang vasthouden, maar krijgen ook te maken met hogere kosten", zegt Witjes. En de makkelijkste manier om te bezuinigen is even geen nieuwe mensen aannemen. "We horen vanuit werkgevers dat ze overwegen om te wachten met vacatures", zegt hij.
Dat is nog niet terug te zien in de cijfers, maar de aarzeling is er, vertelt Witjes. In het Westland bijvoorbeeld, waar telers te maken hebben met hoge energiekosten. "Als die zo hoog blijven, hebben ze dan nog zoveel werknemers nodig?"
Iets meer aanbod
"Er zijn natuurlijk bedrijven in deze onzekere omstandigheden die ergens last van hebben", vertelt Dominique Hermans, CEO van Randstad Nederland. Dat kan de hoge energieprijs zijn of de verstoorde toeleveringsketen. "Hier en daar gebeurt dat wel", zegt Hermans. Maar het is nog niet zo wijdverbreid als je zou vermoeden als je de signalen optelt, voegt zij toe.
"Daar staan we niet om te juichen, maar de vijver waaruit je vist lijkt groter te worden."
Dat de economie lijkt af te koelen, kan gunstig uitpakken voor een bedrijf dat staat te springen om personeel, zoals de NS. "Daar staan we niet om te juichen, maar de vijver waaruit je vist lijkt groter te worden", vertelt woordvoerder Erik Kroeze van de NS. "Maar of dat snel genoeg zal gaan is de vraag."
Het vervoersbedrijf heeft 2200 vacatures openstaan. "Daar zitten ook plekken in die we in de toekomst verwachten te moeten invullen", legt Kroeze uit. NS moet hen op tijd vinden, vanwege het vertragingseffect omdat nieuw personeel ook nog opgeleid moet worden tot conducteur of machinist.
Volgens Kroeze was september een dieptepunt qua drukte op het spoor en gaat het inmiddels beter. Toch rijdt de NS voorlopig nog met een soberder dienstregeling dan die van voor de coronacrisis. Wanneer de dienstverlening weer op het oude niveau is, durft hij niet te zeggen. "Dat hangt van veel factoren af."
Overal tekorten
En ook in de luchtvaart is de ellende voorlopig nog niet voorbij. Onlangs liet luchthaven Schiphol weten dat het tot ver in 2023 duizenden vluchten schrapt vanwege het tekort aan beveiligingspersoneel.
En luchtvaarmaatschappij KLM heeft ook last van de 'enorme arbeidsmarkttekorten', aldus CEO Marjan Rintel. De krapte op de arbeidsmarkt geldt voor bijna alle sectoren en over het hele land.
Het probleem zal niet zomaar opgelost zijn. De reden is simpel. De vergrijzing. "Nederland vergrijst steeds verder, waardoor het aantal gepensioneerden toeneemt."
De vergrijzing komt eraan
De groep mensen die kan werken wordt daardoor steeds kleiner in verhouding tot de groep die niet kan of hoeft te werken. "Die verhouding gaat rond de 50 procent worden", zegt Hermans van Randstad. Van Mulligen: "Wat er ook met deze crisis gebeurt."
Vanaf 2025 komt er een tandje bij qua vergrijzing, beaamt Witjes. "Vooral bij de overheid, in de zorg, het transport en onderwijs. In die sectoren zitten bovengemiddeld veel 60-plussers", weet de UWV-expert.
Ook andere sectoren blijven last houden van het personeelstekort. Want vanwege de steeds verdere digitalisering van de samenleving blijft de vraag naar ict'ers groot, verwacht Witjes. En dan is er nog de energietransitie, waar veel elektriciens, monteurs en andere vakmensen voor nodig zijn.
Concurrentie tussen sectoren
Ook een ander politiek plan zorgt voor extra druk op de arbeidsmarkt: het gratis maken van de kinderopvang. "Dan zal de vraag toenemen in een sector waar nu al een tekort is", constateert Witjes. Dat gaat zorgen voor concurrentie tussen sectoren. "Iedereen trekt aan dezelfde groep mensen, bijvoorbeeld tussen verduurzaming en huizenbouw."
Kunnen er niet meer mensen aan het werk dan? Helaas: de groep werklozen die niet actief op zoek is naar werk, maar op zich best zou willen werken, wordt steeds kleiner, vertelt Van Mulligen.
De participatiegraad - het aantal mensen dat werkt uit de leeftijdsgroep tussen de 15 en 75 - is dan ook historisch hoog. "Die kan nog wel iets omhoog, maar niet veel is de verwachting", aldus Witjes.
"Er komen mensen deze kant op, maar die zijn niet geselecteerd op of ze bijvoorbeeld een zonnepaneel kunnen installeren."
Ook arbeidsmigranten of gevluchte Oekraïners zijn niet de heilige graal. Hen aan het werk krijgen op de juiste plek kost veel begeleiding. "Er komen mensen deze kant op, maar die zijn er niet op geselecteerd of ze bijvoorbeeld een zonnepaneel kunnen installeren", legt Witjes uit.
Er zal dus veel geïnvesteerd moeten worden in scholing en bijscholing. Het kabinet werkt aan het opzetten van regionale werkcentra waar mensen naar binnen kunnen lopen als ze hulp willen bij omscholing.