Eén jaar na onthullingen The Voice: 'Wangedrag op werk slechts klein deel van het probleem'

Veel bedrijven zijn sinds de BOOS-aflevering scherper op grensoverschrijdend gedrag, er komt een nationaal actieplan en het taboe rond seksueel geweld lijkt er eindelijk niet meer zo te zijn. Toch zitten er volgens experts ook risico’s aan de omgang met het onderwerp. De focus zou teveel liggen op de werksfeer, terwijl dit in persoonlijke sferen nóg vaker voorkomt.

Bij Slachtofferhulp Nederland was er over het hele afgelopen jaar gezien 25 procent meer werk na de onthullingen over The Voice. Jiska Dijk is psychosociaal adviseur bij Slachtofferhulp Nederland en benadrukt hoe veelzeggend dat is. "Dat meer mensen melding maken is mooi, maar we kunnen mensen pas echt helpen als ze bereid zijn vervolgstappen te zetten in het traject. Dat was nu ook het geval. We hebben meer juridische steun gegeven, meer mensen in lotgenotengroepen en meer verzoeken tot herstelbemiddeling gehad."

Keerzijde

Dijk vindt het een goede zaak dat de drempel om te melden lager is geworden, maar ziet ook een keerzijde. "Er is heel veel aandacht voor seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer, maar het overgrote deel van de gevallen van seksueel geweld speelt zich af in huiselijke kring. Als we seksueel geweld in het groot willen aanpakken, dan moet het daar beginnen."

Woorden uit het hart gegrepen van Iva Bićanić, psycholoog en oprichter van het Landelijk Centrum Seksueel Geweld. Ook zij ziet dat mensen, met name jongeren, meer over seksueel misbruik praten: het aantal meldingen verdubbelde het afgelopen jaar. 

Maar ook zij ziet een keerzijde. "Dit hele verhaal van seksueel wangedrag op de werkvloer leidt ons af van een ander ernstig probleem: seksueel misbruik in huis. Dat komt vaker voor en richt nóg grotere ravages aan." 

Protocollen

Volgens Bićanić moeten we oppassen dat we onze aandacht niet te veel op een beperkt deel van het probleem richten: "Het gaat steeds om protocollen voor op de werkvloer, maar niemand denkt aan de protocollen bij gezinnen". Met name bij samengestelde gezinnen ziet zij risico’s op misbruik.

"Twee mensen worden verliefd en trekken bij elkaar in, maar hun kinderen die niets met elkaar delen moeten ook ineens iets met elkaar. Als je dan en kind van vier hebt dat gefascineerd is door bloot – zoals alle vierjarigen – en een grote broer van dertien, dan kunnen er relatief makkelijk grensoverschrijdende situaties ontstaan."

Wanneer is grensoverschrijdend gedrag nou strafbaar en wanneer niet? In onderstaande video legt strafrechtadvocaat Diantha van Eijsden uit hoe dat zit:

Carlijn van der Vliet (34) werd van haar zevende tot haar veertiende seksueel misbruikt door haar broer. Jarenlang had ze therapie voor ze verder kon met haar leven. "Het is heel moeilijk om open te zijn over seksueel misbruik als slachtoffer. Er hangen altijd oordelen omheen van anderen. En die heb je zelf ook al, je vraagt jezelf ook af of je schuldig bent of iets anders had kunnen doen."

Beerput open

Met de meningen over The Voice kwamen bekenden ook weer bij Carlijn aan met vragen. "Mensen die verder van me af staan, durfden ineens iets te zeggen. Ik kreeg vragen over me heen als 'waarom heb jij het er toen eigenlijk nooit over gehad?' Voor mensen die nog nooit gepraat hebben, is alle aandacht vast heel prettig. Maar voor mensen die hier al mee gedeald hebben, niet per se. Bij mij ging de beerput echt opnieuw open en ik ben een groot deel van 2022 van slag geweest, ik voelde me somber en onzeker.”

Hoewel het goed is dat seksueel misbruik bespreekbaar is, biedt dat nog niet de oplossing, volgens Van der Vliet en Bićanić. Net zo min als weerbaarheidstrainingen het verschil zullen maken. 

"Die trainingen gaan uit van een duidelijke grens die bewaakt moet worden maar het verraderlijke is dat die grens voor kinderen niet zo duidelijk is", zegt Bićanić. "Alleen bij de man in de bosjes, maar daar gaat het zelden om. Het gaat om een grens die steeds verder wordt opgerekt door iemand die je goed kent en vertrouwt. Als je dan zegt dat een weerbaarheidstraining het had kunnen voorkomen zeg je tegen zo'n kind 'waarom ben jij niet weerbaarder geweest', wat het schuldgevoel nog eens versterkt."

Weerbaarheid

Dat de oplossing niet in weerbaarheid zit, is iets wat Van der Vliet herkent: "Wat mijn broer mij heeft aangedaan bestond eigenlijk uit twee fases: eerst alleen misbruik, en de laatste anderhalf jaar verkrachting omdat ik voor mezelf opkwam."

Bićanić herkent dat: "Seksueel misbruik gebeurt, omdat iemand die de macht heeft dat wil. Het wordt niet voorkomen door een kind dat het níet wil."

Als praten en werken aan weerbaarheid geen oplossing is, wat dan wel? Volgens psycholoog Bićanić zit het grootste probleem bij de aanpak van seksueel misbruik in de maatschappij. "Mensen die niet zelf misbruikt zijn, vertellen dat verhalen over misbruik ze vervullen van boosheid, onmacht en walging. Maar ook ongeloof. Mensen kunnen het zich simpelweg niet voorstellen."

"Maar het is dichtbij, het is overal", zegt Bićanić. "Daders zijn in de meeste gevallen geen monsters of jagers maar gewone mensen met vaak zelfs oprechte gevoelens. Seksueel misbruik is niet normaal, maar helaas wel gewoon. We kunnen het ons als samenleving niet veroorloven om naar BN'ers te kijken en te denken dat alleen dáár het probleem zit. Mensen willen niet onder ogen zien dat dit ook in hun eigen gezin kan gebeuren."

Veilige thuissituatie

Als je seksueel misbruik bij de wortel wilt aanpakken, kom je volgens Bićanić niet uit bij het onderwijs, maar bij gezinnen zelf. "Wat echt zou helpen is zorgen dat kinderen opgroeien in veilige gezinnen. Kinderen die in onveilige gezinnen opgroeien, lopen zowel een groter risico om slachtoffer te worden als dader. Of allebei. Maar veilige gezinnen voor alle kinderen, hoe doe je dat als maatschappij?"