Na monsterzege in provincies: hoe Forum in vier jaar tijd in elkaar stortte

Op dit moment heeft Forum voor Democratie nog maar 25 zetels in de provincies. Dat waren er vier jaar geleden veel meer: 86. In de Eerste Kamer ging de partij door afsplitsingen van 12 zetels in 2019 naar 1 zetel nu.  

Uil van Minerva

De cijfers sprekers voor zich: van de winst vier jaar geleden, tijdens de Provinciale Statenverkiezingen, is weinig meer over. Forum voor Democratie werd in één klap de grootste in de provincies en ook in de Eerste Kamer. Maar door veel onenigheid ging het mis. 

"De Uil van Minerva spreidt zijn vleugels bij het vallen van de avond", is de eerste zin van de opmerkelijke en omstreden overwinningsspeech van FvD-leider Thierry Baudet. Opmerkelijk omdat velen de beeldspraak niet begrijpen, omstreden omdat sommige termen ook worden gebruikt in rechts-radicale hoek.

Het succes komt voor velen onverwacht. Chris Aalberts, die een boek schreef over de partij, begrijpt de aantrekkingskracht wel. "Forum was tegen dure klimaatmaatregelen, tegen windmolens en tegen immigratie. De partij was daarmee aantrekkelijk voor een breed publiek. En de kiezers kwamen uit alle lagen van de bevolking. Want Forum was toch een redelijk respectabele club. Er waren ook mensen van naam en faam die zich aan de partij hadden verbonden, zoals Theo Hiddema."

Provinciebestuur

Zo'n FvD'er is ook Eric de Bie. "In 2019 was er veel ontevredenheid. Forum gaf daaraan uiting door een uitgesproken rechts-liberaal conservatief geluid. Dat sprak mij aan." Hij wordt lijsttrekker van FvD voor de Provinciale Statenverkiezingen in Noord-Brabant. 

Op de avond van de verkiezingen blijkt de partij de een na grootste te zijn geworden in Brabant. De Bie neemt namens Forum plaats in het provinciebestuur, als gedeputeerde. Ook in Limburg komt FvD in het provinciebestuur.

Ondanks de grote verkiezingswinst moet de partij in de andere provincies genoegen nemen met een rol in de oppositie. Chris Aalberts: "Eigenlijk was de opbrengst toen al ontzettend klein, het heeft alleen collegedeelname opgeleverd in Brabant en in Limburg. Het stond niet in verhouding tot de winst."

Scheuring in de partij

In hetzelfde jaar van de indrukwekkende verkiezingsoverwinning gaat het al mis. Eerst wordt medeoprichter van Forum Henk Otten uit de partij gezet vanwege 'vermoedelijke fraude met overheidssubsidie', hoewel dat nooit is bewezen. Later lekken er antisemitische appjes uit van leden van de jongerenafdeling van de FvD.

Het verscheurt de partij, met Baudet aan de ene kant en veel prominenten aan de andere kant. Veel van hen vertrekken, onder wie Annabel Nanninga, Joost Eerdmans en Theo Hiddema.

Ophef om ophef

Ook Eerste Kamerleden en Provinciale Statenleden stappen op. Eric de Bie is een van hen. Zijn vertrek en dat van andere FvD'ers leidt tot de val van het college in Noord-Brabant. "Er gingen zich na verloop van tijd verschillen aftekenen binnen de partij, onder meer over corona. Ik merkte dat de koers steeds meer afweek van die in 2019." De nieuwe koers was, volgens De Bie, om zoveel mogelijk ophef te veroorzaken.

En dat stuit de Brabanders tegen de borst. "Wij zijn niet van de school 'ophef omdat het moet'. Dat is geen doel op zich voor ons. We merkten dat anderen daar anders over dachten. Het verschil werd zo groot dat we eigenlijk niet anders konden dan ieder onze eigen weg gaan."

Tegen coronamaatregelen

Het verzet van FvD tegen de coronamaatregelen is een voorbeeld van die 'bewust gecreëerde' ophef. Want die maatregelen hebben volgens Baudet en de andere Forum-Kamerleden enkel als doel de burger te onderwerpen aan een onzichtbare elite. De partij vergelijkt de coronamaatregelen met de onderdrukking in de Tweede Wereldoorlog.

Forum neemt allemaal complotten waar, zegt Aalberts. Neem de opmerking van Baudet over de spionnenopleiding van minister van Financiën Sigrid Kaag, waardoor het hele kabinet wegloopt tijdens een debat, of de steun voor Rusland in de oorlog in Oekraïne. "Je kunt het kenschetsen als een complotpartij."

Extreme club

Eind 2020 verdwenen de mensen die voor een iets gematigder koers van Forum waren. De mensen die over zijn, zijn volgens Aalberts 'of volgzame types, of ze zijn afhankelijk van de partij of ze zijn extremistisch'. "Of alle drie."

En dat zorgt voor een andere partij dan vier jaar geleden, zegt Aalberts. "Een rechts-extreme club die probeert de rechtsstaat te ondermijnen. En ze zijn sektarisch. De overgebleven Forummers geloven alles wat Baudet zegt, je kunt ze alles wijsmaken. Die horen niets anders meer dan: de grote leider heeft gelijk."

Opbrengst?

Wat heeft Forum nou voor elkaar gekregen de afgelopen vier jaar? De Bie en Aalberts wijzen er beiden op dat Forum de aandacht heeft gevestigd op kernenergie als alternatieve energiebron. "We hebben het taboe van kernenergie af gehaald", aldus De Bie, die inmiddels actief is voor de partij van Wybren van Haga, BvNL. Ook Aalberts erkent dat. "Al hebben de oorlog in Oekraïne en het gastekort daar natuurlijk ook aan bijgedragen. Maar zij zijn wel degenen die daarmee zijn begonnen."

Over het algemeen is de invloed van Forum in de provincies beperkt gebleven tot hier en daar een aangenomen motie, zegt Aalberts. Dat kwam mede door de onervarenheid van de bestuurders. De regionale FvD'ers moesten direct onderhandelen over bestuursdeelname. Als dat afketste, dan volgden vier lange jaren in de oppositie zonder successen. "Ze kregen een dagje mediatraining, dat was het enige. Er is geen inhoudelijke training geweest."

Het had volgens Aalberts tot gevolg dat veel lokale politici vooral herhaalden wat de landelijke partij zei, bijvoorbeeld door zich te verzetten tegen maatregelen op het gebied van duurzame energie. Door die onbuigzame houding werden ze vervolgens niet meer gevraagd om mee te besturen in de provincie. "Dan maak je het voor je eigen politici regionaal ook wel heel moeilijk om mee te besturen."

Onvermijdelijk

Dat de partij vervolgens uit elkaar viel, maakte het allemaal nog gecompliceerder, zegt De Bie. "Als we de breuk niet hadden gehad, hadden we in politiek opzicht natuurlijk een veel grotere vuist kunnen maken."

Maar De Bie denkt ook dat die breuk misschien wel onvermijdelijk was. "Als de verschillen in een partij zo groot zijn, dan moet je uit elkaar gaan. Dat is jammer. Maar het is wel beter."

Baudet terugkijkend op 2019: 'We waren niet goed voorbereid'

Hoe Baudet er zelf over denkt? "Die overwinning was een waanzinnig succes. Maar we waren niet goed voorbereid."

Volgens de Forum-leider is het fout gegaan in de selectie van de FvD-politici, die hij onder andere 'baantjesjagers' noemt. "Ik ontdekte dat we verschillende bloedgroepen hadden en dat heeft zich de jaren erna uitgekristalliseerd. Het werd duidelijk dat een groot deel iets anders wilde dan ik en de oorspronkelijke Forummers. Tragisch dat het gebeurd is, het is altijd pijnlijk als mensen vertrekken, maar misschien is het in dit geval wel weer goed. We zijn nu wel een sterke beweging, ik zie veel groei." Volgens de FvD-leider zijn de 'kinderziektes' er nu uit.

Wat de partij heeft bereikt? Baudet wijst erop dat ze geen absolute meerderheid hadden. Compromissen sluiten - iets wat onlosmakelijk verbonden is met de Nederlandse democratie - is niet iets waarin de partij uitblinkt. "Bij de VVD heeft het ook 30 tot 40 jaar geduurd voordat ze uiteindelijk gingen meeregeren en dingen konden veranderen. De SP heeft sowieso nog nooit meegeregeerd. Het duurt even voordat je dingen kunt veranderen. En we hebben natuurlijk op maar heel weinig plekken kunnen meebesturen."

Volgens Baudet heeft hij vooral maatschappelijk veel voor elkaar gekregen. "Wij zijn de enige partij geweest die zich verzette tegen de coronamaatregelen, en we zijn nu de enigen die aansturen op vrede in Oekraïne, waar we willen de-escaleren."

Baudet denkt dat hij het daardoor beter gaat doen bij de komende verkiezingen dan de peilingen voorspellen. "We worden altijd ondergepeild. Dat gebeurde vier jaar geleden ook."

'Impact van FvD in provincies nihil'

"Grote vraag is natuurlijk wat de politieke impact is geweest van de partij die vier jaar geleden vanuit het niets de grootste werd", zegt politiek verslaggever Floor Bremer. "Het simpele antwoord is: eigenlijk niets. In de provincie hebben ze nog maar een kwart van de zetels over. In de senaat nog maar 1 zetel. Alle politieke macht die ze hadden, hebben ze uit handen gegeven. In de peilingen staan ze op groot verlies en houden ze nog maar enkele zetels over. De partij die alles in zich had om van politieke betekenis te worden, heeft keihard haar eigen glazen ingegooid."