Verpleeghuizen voor mensen met dementie worstelen met opendeurenbeleid

Het opendeurenbeleid valt onder de Wet zorg en dwang (Wzd) die sinds 1 januari 2020 geldt. Deze wet moet voorkomen dat mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening, zoals dementie, onvrijwillige zorg krijgen. 

Het opsluiten van bewoners, het tegen de zin in geven van medicijnen en onvrijwillig verhuizen naar een verpleeghuis zijn daar voorbeelden van. Ook het plaatsen van mensen met dementie achter een gesloten deur is een vorm van onvrijwillige zorg. 

Gesloten afdelingen

Veel verpleeghuizen werken drie jaar later nog niet met een opendeurenbeleid. Bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) zijn geen exacte cijfers bekend over hoeveel instellingen het nieuwe beleid nog niet hebben toegepast, maar ze zegt wel dat er 'te weinig instellingen zijn overgegaan op dit beleid'.

"Er zijn instellingen waar dit goed gaat, maar er zijn nog veel verpleeghuizen met gesloten afdelingen", zegt Frederiks, ook werkzaam als onderzoeker bij het Amsterdam UMC. "Dit zijn voornamelijk afdelingen waar mensen met dementie verblijven. Het is nog bij lange na niet op orde." 

Volgens Frederiks ligt dat ook aan de bestuurders. "Zij vinden het spannend. Maar lang niet alle bewoners lopen weg, dat gaat vaak maar om een enkeling. En er zijn voldoende alternatieven om bewoners in de gaten te houden als ze naar buiten gaan en daadwerkelijk weglopen of verdwalen." 

Technologische innovaties

Dan hebben we het over technologische innovaties als gps-trackers of projecten als leefcirkel-technologie. Branchevereniging voor ouderenzorg ActiZ denkt dat deze innovaties juist een positief effect zullen hebben op het opendeurenbeleid.

"Met een gps-tracker kun je een cliënt volgen als die naar buiten gaat. Een 'leefcirkel' geeft een signaal af wanneer iemand buiten een bepaalde ruimte is, zodat je iemand ook weer thuis kunt brengen", zegt een woordvoerder. 

Frederiks voegt daar wel aan toe dat we voorzichtig moeten zijn met de inzet van deze technieken. ''Veel bewoners lopen niet weg en gaan gewoon even naar buiten. Daar heb je geen gps-tracker voor nodig. Dat kan ook weer stigmatiserend werken." 

Per geval

De kern van de wet is 'nee, tenzij'. Dat betekent dat onvrijwillige zorg niet wordt toegepast, tenzij het niet anders kan. Frederiks: "Je mag alleen de deur dicht doen als je alle andere alternatieven voor de bewoner hebt onderzocht." Er moet sprake zijn van een ernstig nadeel voor de bewoner zelf of voor anderen. 

Maar het onderzoeken van de alternatieven gebeurt nog veel te weinig. "Ik hoor nog te vaak terug van specialisten ouderengeneeskunde dat iemand bij opname meteen achter een gesloten deur wordt gezet, terwijl je dit per geval moet bekijken. Die wet is er voor de uitzonderingen: nee, tenzij."

Daar komt ook bij dat een familielid niet mag afdwingen dat een bewoner achter een gesloten deur verdwijnt. De afweging wordt gemaakt door de zorgaanbieder, legt Frederiks uit. 

Een instelling waar ze druk bezig zijn om het opendeurenbeleid overal toe te passen is Aafje in Rotterdam. In zes van de veertien locaties geldt een volledig opendeurenbeleid, bij de overige locaties zijn ze ermee bezig. 

Risico's

Marco van Duuren, programmamanager behandeling, zegt daarover: "We hebben familieavonden gehouden, trainingen gegeven en met de medewerkers gesproken over dat er risico's kleven aan een opendeurenbeleid, zoals dat iemand kan weglopen."

De familieavonden zijn er vooral om 'iedereen mee te nemen in het waarom', zegt Van Duuren. "We leggen uit dat het kan gebeuren dat we bij bezoek niet gelijk weten waar iemand is. Niet omdat we niet opletten of het ons niet interesseert, maar juist omdat we mensen vrijheid en privacy gunnen."  

De risico's zijn er nu eenmaal, dat weet Van Duuren ook. "Dit feit moet je accepteren. Bij alles wat we doen, kiezen we steeds voor het geven van zoveel mogelijk vrijheid aan bewoners. Het gaat ons om veel meer dan alleen de deuren openzetten. Zo kunnen mensen ook een eigen koffiezetapparaat op de kamer neerzetten."

Niet altijd even makkelijk

Volgens ActiZ hebben grote en kleine zorgorganisaties hier al grote stappen in gezet, maar is het niet altijd even makkelijk. "Als het gebouw bijvoorbeeld bij open water staat of aan een druk kruispunt, kan het lastig te organiseren zijn."

"De komst van de Wet zorg en dwang heeft deze beweging in een stroomversnelling gebracht. Het beleid geeft vrijheid aan de cliënt, maar ook de veiligheid van de cliënt blijft heel belangrijk."

Strijd voor opendeurenbeleid

Francien van de Ven werkt dagelijks met mensen met dementie die in vrijheid leven op een zorgboerderij in Mariahout waar 80 mensen met dementie wonen. Ze strijdt voor een opendeurenbeleid in alle zorgcentra in Nederland. Door haar ervaring met haar schoonvader met dementie weet ze hoe belangrijk dit is. Zijn grootste angst was om te worden opgesloten in een tehuis. Hij kon tot zijn overlijden thuis wonen, maar Francien gunt iedereen vrijheid. 

Ze houdt een lijst bij waarop te zien is welke verpleeghuizen dit beleid wel en niet hebben toegepast. Volgens haar berekening zijn er 299 van de 2705 verpleeghuizen overgestapt. Volgens haar moeten dit er veel meer worden. Op haar Facebookpagina 'Dementie, Sluit niet op' laat ze zien dat mensen met dementie niet altijd achter gesloten deuren hoeven te zitten. "Er is een enorme groep voor wie dat niet nodig is", schrijft ze op haar website.

"Als je vrij bent om te gaan, dan kies je om te blijven. Dat geldt voor ieder mens. Op ons ouderenlandgoed zien wij dat mensen vaak even willen kijken of ze naar buiten kunnen en als dat dan lukt, dan komen ze bijna altijd weer terug naar binnen. Want binnen kennen ze de mensen en is er iets te doen dat ze verkiezen boven de buitenwereld die ze niet (meer) kennen."