Religie impopulair, maar deze jonge predikers houden vol: 'Jongeren zoeken houvast'

Legere kerken, minder praktiserend gelovigen en een tekort aan religieus werkers: al lange tijd is in Nederland een neerwaartse trend te zien. Maar voor het eerst sinds vele jaren neemt het deel van de bevolking (15 jaar en ouder) dat bij een religieuze groep hoort, niet af. Dat blijkt uit recent onderzoek hierover van het Centraal Bureau voor de Statistiek, gepubliceerd op 7 april 2023.

In 2022 gaf 42,8 procent van de bevolking van 15 jaar en ouder aan bij een gelovige gemeenschap te horen. Dat is bijna net zoveel als een jaar eerder met 42,5 procent. Die minimale stijging komt door de toename van moslims in Nederland (+ 1 procent). Het aantal protestanten, rooms-katholieken en aanhangers van andere godsdiensten is iets afgenomen.

Volgens Tanja Traag, hoofdsocioloog bij het CBS, zou migratie naar Nederland hiervoor een verklaring kunnen zijn. "Vanuit die beweging heb je een stukje aanwas: relatief jonge, gelovige moslims. Die kan op dit moment voor de stabilisatie zorgen."

Ontkerkelijking

Het CBS heeft ook gekeken naar ontkerkelijking. Daaruit blijkt dat het bezoek van religieuze bijeenkomsten in ons land daalt. In 2012 ging 17 procent van de Nederlanders van 15 jaar en ouder minstens een keer per maand naar een kerk, moskee, synagoge of ander gebedshuis. In 2022 was dat aantal slechts 12 procent. Ontkerkelijking zien we vooral bij katholieken. Protestanten en moslims zijn een stuk trouwer: tussen 2019 en 2022 is hun bezoek aan een kerk of moskee niet verder afgenomen. 

Of de ontkerkelijking met de coronapandemie te maken heeft, daar heeft het CBS geen onderzoek naar gedaan. Het Nederlands Dagblad vorige maand wel. Uit vragenlijsten die ruim 750 gemeenten in Nederland invulden, blijkt dat drie op de vijf kerken kampt met leegloop na de coronacrisis.

RTL Nieuws vroeg een jonge dominee, priester en imam naar hun kijk op de cijfers over religieuze betrokkenheid en ontkerkelijking. En over waarom zij zich geroepen voelen hun geloof over te brengen aan zoveel mogelijk jongeren. 

Dominee: 'Voor mijn gevoel is het dieptepunt nu wel bereikt' 

Tirtsa Liefting (29) is dominee in de Nieuwe Kerk in Groningen.
Tirtsa komt uit een protestants gezin. De studie Theologie sprak haar sinds de middelbare school al aan. Filosofie, psychologie, geschiedenis, haar interesses kwamen samen. Tijdens haar opleiding liep ze stage in dezelfde kerk als waar ze nu preekt. Het voelde als een 'goede match', haar roeping voor dit vak. 

"Mijn dagelijks leven bestaat niet zonder God. Hij of zij - God is voor mij allesomvattend - geeft mij rust en vreugde. De verhalen over Jezus geven me inspiratie om kritisch te kijken naar carrière en succes. Daar draait het leven voor mij niet om, maar juist om het liefhebben van je naasten. In deze tijd van het jaar merk ik God om me heen zodra ik in de natuur ben. Alles dat groeit en bloeit, dat kan geen toeval zijn.

Heel veel mensen hebben niks met het geloof. Ik probeer daarom veel gesprekken aan te gaan, vooral met jongeren. Om te laten zien dat het geloof hoop kan bieden; een basis kan vormen in je leven waar je altijd op kunt terugvallen. Ook in dit Hemelvaartsweekend: wat betekent dit verhaal vandaag de dag? Ik verwacht niet dat jongeren massaal naar de kerk zullen trekken, maar geloof kan ook op een andere manier vorm krijgen.

Zo hebben we een project in de stad opgezet voor (on)gelovigen twintigers en dertigers, genaamd 'Mosterd': pit en smaak in het leven. Deze mensen zijn in een eetcafé met hun hart, handen en hoofd bezig met geloof, spiritualiteit en zingeving. Elke dinsdagochtend is er koffie en een goed gesprek, en elke maand een activiteit. Zo hebben we laatst zelf mosterd gemaakt. 

Het aantal kerkgangers en religieuzen zal nog wel even blijven dalen. Maar dat heeft meer met de vergrijzing te maken dan dat het aantal jonggelovigen verder afneemt. Voor mijn gevoel is het dieptepunt nu wel bereikt. Lege kerken zie ik dan ook niet voor me. Er zullen altijd mensen blijven die iets met het geloof willen. Ik probeer daarom telkens naar nieuwe vormen te zoeken om zoveel mogelijk mensen met elkaar te verbinden, een gemeenschap te vormen in de stad."

Priester: 'Jongeren vragen zich af of dit de beste manier van leven is' 

Paulus Tilma (30) is priester in de parochie Maria Leatitia, in omgeving Doetinchem.
Van huis uit heeft Paulus het katholieke geloof meekregen als een 'waardevolle schat'. Toen hij acht jaar was, wist hij al dat hij priester wilde worden. Zijn verlangen daarin was uiteindelijk sterker dan trouwen en een gezin vormen.  

"God is voor mij allesomvattend, een kracht die in me leeft. Een bepaalde warmte die ik voel om mijn werk uit voeren, met name tijdens gebeden en vieringen. Als priester ben ik een instrument van God en mag ik zijn liefde, vrijheid en vreugde aan anderen overbrengen. Iets wonderlijks aan mijn vak.

Ik vind het lastig om te zien dat onze samenleving steeds meer egocentrisch en individualistisch is. Anderen zijn maar bijfiguren. Dat staat haaks op het geloof, waarin je goed moet zijn voor je naasten en God en Jezus de centrale positie innemen. Ik merk ook dat jongeren zich steeds meer afvragen of dit wel de beste manier van leven is. Ze zijn op zoek naar houvast; naar iets wat hen richting geeft.

Sommige jongeren komen dan ook sinds kort weer terug in de kerk. Zoals een jongen van protestantse afkomst die zich nu meer thuis voelt in de katholieke kerk, waar hij het geloof 'plechtiger' vindt. Meer gezag, een autoriteit vanuit Rome en rituelen. Een andere jongen ging door een moeilijke periode en ervaarde daarbij de steun van God. Dingen gingen plotseling vanzelf, waar hij eerder nog tegenop zag. Dat verwonderde hem. Nu zit hij weer hier in de kerk, net zoals vroeger. 

Desondanks ben ik niet blind en doof voor de terugloop van gelovigen. Vroeger stonden in dit gebied negentien katholieke kerken, nu slechts vijf. We hopen er uiteindelijk twee open te houden. Hoe? Dat is aan mij. Ik ga dat vooral doen door projecten en activiteiten te blijven organiseren voor gezinnen, jongeren en kinderen. Dus door het geloof passend te maken aan deze tijd.

Naar verwachting zullen er nog wel heel wat kerken sluiten. Vooral omdat mensen sterven. Of die leegte vervolgens van onderaf wordt aangevuld, is een groot vraagteken. Dat is onze belangrijkste taak. Om weer iets op te bouwen, mogelijk niet in een kerk maar op een andere plek waar het geloof doorgaat. Misschien gaat het tij keren, maar misschien ook niet. Dat is in Gods handen."

Imam: 'Ik zie houvast in mijn generatie' 

Osman Celil Ziylan (27) is imam bij diverse moskeeën en geestelijk verzorger in de jeugdgevangenis in Lelystad. 
Op jonge leeftijd ging Osman in het weekend al naar de moskee. Vanaf de puberteit werd hij zich bewuster van het geloof en ging hij zich verdiepen in levensvragen. Zo is hij in het vak als imam gerold. Zijn focus nu ligt bij hoe je als jongere een goede moslim kunt zijn.  

"Het gaat niet alleen om aanbidding, maar ook om het liefhebben van je naasten. En goed te zijn voor de aarde, zoals met duurzaamheid bezig zijn. Als moslim moet je de  schepper Allah - die uniek is en geen geslacht heeft - respecteren door in hem te geloven, hem te danken en hem te leren kennen. Daarin zie ik de Koran als handleiding. En profeet Mohammed als gids.

Uiteindelijk hoop je op een vorm van beloning en rechtvaardigheid in het hiernamaals. In die zin geeft Allah mij rust. Bij al het negatieve nieuws dat ik hoor en zie, weet ik: er is straks een eeuwig, vredig leven. Er is veel meer dan dat wat wij hier nu op de wereld meemaken.  

In mijn omgeving merk ik dat jongeren die geloven, sterkgelovig zijn. Zo viel het me tijdens de ramadan op dat er meer jongeren dan normaal naar de diensten kwamen. Ik probeer ruimte voor hen te creëren om actuele thema's en dilemma's te bespreken. Geloof moet geen last, maar juist een verrijking zijn. Ik ga ook regelmatig in gesprek met schoolklassen om vragen weg te nemen en verbinding met zowel gelovigen als ongelovigen te stimuleren.  

Ik merk in Nederland over het algemeen dat meer mensen afstand nemen van hun geloof. Ik spreek weleens andersgelovigen die zeggen dat religie en wetenschap niet samengaan. Maar het geloof in Allah zorgt er in mijn ogen juist voor dat je dingen gemakkelijker kunt bevatten. Ik vermoed dat er in de moskee jongeren blijven komen. Vooral doordat er meer Nederlandssprekende imams worden opgeleid. Ook zie ik in mijn generatie dat gelovigen een bepaalde houvast ervaren. Een bewustzijn vanbinnen, verbinding met Allah en elkaar."

Religiewetenschapper aan de Universiteit Utrecht Pooyan Tamimi Arab - zelf atheïst - vult aan: "Bij jonge moslims is een sterke groepsidentiteit te zien, soms zelfs met volle moskeeën."

Verder zegt de wetenschapper over de CBS-cijfers: "We moeten ook oppassen met dit soort cijfers. Het blijft gewoon moeilijk om echt betrouwbaar onderzoek te doen naar religie."

'Geloven is een optie geworden' 

Volgens Tamimi Arab zal de secularisering in Nederland nog wel even doorzetten. Maar het geloof zal volgens hem nooit verdwijnen: "Er zullen altijd mensen blijven die zich in een geloof verdiepen; puur omdat het mogelijk is."  

Volgens socioloog Tanja Traag zullen de dalingen langzaam voortzetten, of mogelijk stabiel blijven. Maar een (flinke) toename van praktiserend gelovigen en deelname aan religieuze diensten verwacht ze niet. "We zien al jaren dat de cijfers afnemen. De groep mensen die opgroeit met een religie als norm wordt gewoon steeds kleiner." Tamimi Arab: "Geloven komt steeds meer vanuit het individu. Waar je vroeger in een gelovig gezin werd geboren, opgevoed en het geloof nodig had, ligt de keuze nu meer bij de persoon zelf. Geloven is een optie geworden."