Dennis kon zijn verhaal nooit kwijt, tot nu: 'Ik begon te geloven dat ik dom was'

Dennis kan zich de eerste keer dat hij in elkaar geslagen werd nog goed herinneren. Hij was 7 jaar en zijn jeugdliefde lokte hem mee naar het gymlokaal. Daar zou hij een kusje krijgen, had ze gezegd. In plaats daarvan kreeg hij klappen. 15 klasgenoten sprongen uit de bosjes en sloegen en vernederden hem de hele pauze lang: het begin van jarenlange pesterijen.

Van kwaad tot erger

Vol blauwe plekken vertelde hij het zijn ouders, die met de leraar spraken. De leerlingen werden op het matje geroepen. "Dat maakte het probleem alleen maar groter. De volgende dag stonden er 25 jongens en meisjes op me te wachten." Vanaf dat moment besloot Dennis voortaan zijn mond te houden. Hij zou met niemand delen dat hij werd gepest, vooral niet met zijn ouders. 

Intussen werd het pesten van kwaad tot erger. "Ze hebben me drie keer geprobeerd te verdrinken in het zwembad en ze hebben geprobeerd me met een mes te steken. Soms kwamen ze achter me aan en riepen ze 'ik maak je af.' Ik ben daarna een keer met tuinpalen in elkaar geslagen." 

De extreme pesterijen leidden ertoe dat Dennis op school niets deed. Lezen en schrijven kon hij niet. "Ik wilde geen hoge cijfers halen, zodat ik niet opviel.” Bovendien stopte hij te geloven dat hij iets kon leren toen hij begon te geloven dat hij dom was. Dat kreeg hij regelmatig te horen, vertelt hij, en niet alleen van klasgenoten. "Als ik een vraag stelde, kwam een leraar naast me staan en zei: 'dan ben je eigenlijk wel een dom jongetje als je dat niet snapt'. Op zo'n moment stop je wel met vragen stellen."

Thuis zorgde hij er ondertussen voor dat hij zo min mogelijk hoefde te lezen en schrijven. Hadden zijn ouders hem gezegd dat ze die avond samen een boek zouden lezen, dan zorgde hij ervoor dat hij te laat thuiskwam zodat daar geen tijd meer voor was. "Dan kreeg ik ruzie, en huisarrest. Ik had dat liever dan moeten lezen of schrijven."

Dennis wint prijs voor zijn doorzettingsvermogen

Vanmiddag werd bekend dat Dennis de Taalheldenprijs heeft gewonnen, die wordt uitgereikt aan iemand die op latere leeftijd leert lezen en schrijven. In Nederland zijn naar schatting 2,5 miljoen mensen laaggeletterd: ze hebben moeite met lezen en schrijven. Veel van hen durven daar geen hulp voor te vragen, omdat ze zich schamen.

Om het taboe te doorbreken, riep de stichting acht jaar geleden de Taalheldenprijs in het leven. Dennis kreeg de prijs uit handen van prinses Laurentien, die oprichter is van de stichting. "Jouw verhaal raakt ons diep. Dat je na zo'n moeilijke tijd niet bij de pakken neer ging zitten, maar er juist sterker uit kwam", oordeelde de vakjury. Dennis was samen met 34 anderen genomineerd.

Dennis kwam uiteindelijk op een school terecht voor kinderen die dreigen hun diploma niet te halen. "Ik kon daar mijn lasdiploma halen omdat alle teksten werden voorgelezen. Je leert zo goed omgaan met je laaggeletterdheid dat je alle punten onthoudt."

Onthouden, dat werd zijn mentaal uitputtende strategie in het dagelijks leven, waarin hij niet verder kwam dan 'aap, noot, mies'. Bij boodschappen doen, ontwikkelde hij een fotografisch geheugen zodat hij aan de verpakkingen kon zien wat voor product het was. Een andere optie: 'afkijken' bij andere mensen en hetzelfde kopen. "Bij moeilijkere ingrediënten zoals kruiden vroeg ik waar het stond. Als een winkelmedewerker niet meeliep, bleef ik in het juiste gangpad staan tot er iemand voorbijkwam en ik kon vragen: ziet u deze kruiden staan?" 

Nog zo'n voorbeeld: routes leren. "Plaats- en straatnamen zijn een uitdaging voor veel laaggeletterden. Je leert rijden op een boom die afgezaagd is of een tak die van een boom is gewaaid. Een kerk die net op de hoek staat." Zo ging hij voor sollicitatiegesprekken standaard 1,5 uur te vroeg van huis, om de juiste route te kunnen vinden.

Voor vakanties deed hij dat in nog extremere mate. Op het reisbureau koos hij een bestemming, thuis dwaalde hij urenlang door Google Maps om zo goed mogelijk een fotografische kaart te maken. "Ik had daar veel paniek van. Hoofdpijn, stress omdat je bang bent dat je plaatjes van de omgeving niet goed hebt onthouden. Bang dat je dingen uit je hoofd verliest."

Hij lag weken vooraf wakker, draaiend in bed, en repeteerde meerdere keren per week de plaatjes die hij had gevonden. "Hoe ziet de omgeving eruit? Wat kom ik tegen? Wat zit er in de buurt? Ik zocht alle gelegenheden, restaurants, de hele omgeving uit via Google. Ik had vakantie nodig om te herstellen van het plannen van de vakantie."

Dat onthouden gold voor dingen die hij niet kón vermijden, want ook dat was een strategie. "Je probeert alles te vermijden waar je bij moet lezen en schrijven. Dan loop je veel mis." Zo ging hij altijd naar een all you can eat-restaurant als hij uiteten ging, omdat hij dan geen menukaart hoefde te lezen. 

Dennis verzon smoesjes om dingen voor elkaar te krijgen, thuis of op zijn werk. "'Als ik dit werk van je overneem, kun jij dan even die bon schrijven?' Ik verzon ook altijd een reden om het ergens druk mee te hebben. Je gebruikt allerlei leugens om maar niet te hoeven lezen."

'Je gelooft je eigen smoesjes'

Toen hij op zijn 24ste op zichzelf ging wonen, zorgde hij er steevast voor dat zijn ouders op de koffie kwamen als hij documenten of brieven kreeg, zodat ze konden helpen. "Ik zei bijvoorbeeld dat mijn hoofd er niet naar stond of dat ik niet snapte waar het voor was. "

Zijn smoesjes werden zijn 'tweede ik'. "Je gaat je eigen smoesjes geloven. Die heb je zo in je leven gekaderd. Door alle routes om je laaggeletterdheid heen, vergeet je een beetje dat je laaggeletterd bent."

Door alle smoesjes, en door de hoeveelheid aan informatie die hij moest onthouden om zijn weg te vinden in de samenleving, belandde hij een aantal keer overspannen thuis. Het altijd maar onthouden van alles kostte zoveel energie en leverde zoveel stress op dat hij instortte.

Uit huis gezet door leesfout

Maar het vertellen, dat durfde hij nooit. Ook zijn toenmalige partner en het dochtertje dat ze kregen, wisten van niks. "Ik schaamde me omdat mensen het als dom benoemen. Dat heb ik heel vaak gehoord. Het woordje dom. Er wordt standaard vanuit gegaan dat mensen kunnen lezen en schrijven. Daardoor is de drempel om ervoor uit te komen hoog. Zeker omdat mensen vaak nadrukkelijk zeggen: kún je dat niet?!"

Hij deelde zijn geheim zelfs niet toen hij zijn huis verloor door een leesfout. "Ik had een brief van de gemeente waarin een foutje stond over mijn uitkering verkeerd gelezen. Had ik de fout ontdekt, dan had ik het kunnen aankaarten. De uitkering werd stopgezet, ik kon mijn hypotheek niet meer betalen en moest mijn huis uit." Tot overmaat van ramp belandde hij jarenlang in de schulden.

Twee jaar geleden, op zijn 39ste, deelde hij zijn geheim voor het eerst met een collega. Die wilde Dennis iets laten lezen, en hij zag geen vluchtroute meer. Dat was 'heel eng', zegt hij. "Ik had geen andere keuze, dus vertelde ik het. Hij had veel begrip, waardering en respect voor mij. Hij stelde voor dat ik voortaan bij hem zou komen als ik iets niet snapte."

Levensveranderend moment

Niet veel later kwam een groepleidster bij een GGZ-instelling waar Dennis hulp kreeg, erachter. Dat bleek en levensveranderend moment. Dennis vulde zijn werkboek nooit in, zag zij. Ze vroeg hem openlijk, in de groep, een stukje voor te lezen. "Toen viel de aarde onder mijn voeten weg. Alsof ik in een heel diep gat viel. Alle pesterijen gingen door mijn hoofd. 'Dan zal ik wel weer uitgelachen worden.'"

Hakkend en stotterend probeerde hij het. "Toen er niet gelachen werd, viel er een last van mijn schouders. Ze begonnen zelfs te applaudisseren. Ik heb toen eerst een potje staan huilen. Ik werd gehoord en niet veroordeeld."

De rest is geschiedenis: hij greep dat moment aan om te leren lezen en schrijven. Een zware last viel van hem af. "Het is te vergelijken met drie zware boodschappentassen die je neerzet, en die je niet meer in één keer hoeft te tillen. Je hoeft je niet meer ergens achter te verstoppen."

Hij voel zich nu vrij, zegt hij. "Het is een verheldering. Ik kan boeken lezen, ik lees zelfs juridische brieven nu met gemak. In het verkeer lees ik borden sneller dan de tomtom ze kan uitspreken. Je ziet geen obstakels meer, je ziet toekomst."

Voorlezen aan zijn dochter

Het mooiste is misschien wel dat hij nu zijn 8-jarige dochter kan helpen met school. En dat hij haar kan voorlezen. Jarenlang gebruikte hij ook tegenover haar smoesjes. Als ze voorgelezen wilde worden, was daar 'nu geen tijd meer voor'. "Ik zorgde er ook voor dat ik geen boekjes in huis had. Dat vind ik nog steeds erg van mezelf. Je zadelt je kind met jouw probleem op."

Hij heeft sorry gezegd. "Dat het me spijt dat ik haar nooit voorgelezen heb. Dat ik dat graag had willen doen en dat ik dat niet kon, vanwege dat ik laaggeletterd was. Ze omhelsde me omdat ik een traan in mijn ogen kreeg. Daarna hebben we gezellig geknuffeld, een film gekeken en een voorleesdiaboekje doorgenomen. Omdat het toen wel kon."