Plastic-heffing mist zijn doel voorlopig: 'Consument merkt het niet'

De heffing is in eerste instantie bedoeld om consumenten meer bewust te maken van de hoeveelheid plasticafval, maar het effect is beperkt, denkt Dirk Mulder, die zich bij ING onder meer richt op detailhandel.

"Als er alleen onderaan op de kassabon een bedrag staat, dat je niet zelf betaalt, dan denk ik niet dat dat het bewustzijn echt verhoogt."

Verkopers zijn namelijk niet verplicht om de verkoopprijs te verhogen met de heffing. "Je betaalt nog steeds dezelfde prijs voor de producten waar de heffing op van toepassing is", schrijft supermarktketen Jumbo dan ook.

Plastic afvalberg

De plastic-heffing vind je terug op je kassabon onder de naam Heffing SUP, waarbij SUP staat voor Single Use Plastics, oftewel eenmalige plastic verpakkingen.

Die SUP-heffing is geen belasting die wordt betaald aan de overheid. Bedrijven mogen het geld zelf houden. Het is de bedoeling dat supermarkten de heffing, ook als ze die niet doorberekenen aan consumenten, in een potje stoppen en besteden aan verduurzaming.

Maar daar wordt niet op gecontroleerd, aldus Jaap Steensma, woordvoerder van het ministerie IenW. "Het is op basis van goed vertrouwen." Wellicht dat er volgend jaar iets veranderd, want dat wordt de wet geëvalueerd.

'Nemen supermarkten wel hun verantwoordelijkheid?'

Het is niet tegen de wet om de plastic-heffing niet in rekening te brengen aan consumenten, zegt Frank Verhoef, woordvoerder Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT).

De 5 tot 50 eurocent per plasticverpakking zijn adviesprijzen, het staat supermarkten vrij om een ander bedrag te rekenen, zegt hij. Maar die richtlijnen zijn er niet voor niets, zegt hij wel. "Ze zijn vastgesteld op basis van onderzoek naar welke bedragen werken." "Je wilt dat consumenten inzicht krijgen in de prijs van plastic bij voeding die ze kopen."

Lage bedragen rekenen is wel tegen de geest van de wet, vult Jaap Steensma, woordvoeder van het ministerie van I en W (Infrastructuur en Waterstaat), aan. De plastic-heffing is immers bedoeld om mensen bewust te maken van het gebruik van wegwerpplastic aldus Steensma. Door hele lage bedragen te rekenen is het effect voor de bewustwording wel beperkt, denkt hij."

We hebben allemaal een verantwoordelijkheid om een bijdrage te leveren aan het gebruik van minder plastic, ook supermarkten, je kunt je afvragen of je die nu wel pakt", zegt Verhoef. "Het helpt niet als er maar 1 cent wordt gerekend."

Plastic-heffing

De plastic-heffing geldt sinds anderhalve week. De heffing geldt als je bepaalde producten koopt in onder meer snackbars en supermarkten.

Het gaat dan om bijvoorbeeld bekers voor koffie die je afhaalt en verpakkingen voor producten, zoals kant-en-klare salades en ijskoffie, die je meteen kunt opeten of drinken.

1 cent in plaats van 50 cent

Wat naast het feit dat je de heffing niet zelf betaalt ook niet helpt bij de werking, is dat supermarkten een veel lager bedrag rekenen dan de overheid adviseert, zegt Ariane van Mancius, verpakkingsspecialist en eigenaar van duurzaam verpakkingsbureau Now New Next.

De overheid adviseerde een heffing van tussen de 5 en 50 eurocent, maar onder meer Albert Heijn, Jumbo en Aldi houden het op 5 eurocent en Plus en Lidl doen zelfs het minimale en komen niet verder dan 1 eurocent.

Niet doorberekend

Lidl verhoogde de prijzen met de plastic-heffing, blijkt uit onderzoek van IPV Data. Ook Plus berekent de heffing wel door.

Supermarkt Dirk volgde in eerste instantie het advies van de overheid en verhoogde de prijzen met tussen de 5 en 50 eurocent, aldus IPV Data. Maar toen andere supermarkten dat niet deden maakte Dirk dat ongedaan. De heffing is verlaagd naar 5 cent en deze wordt nu, net als bij concurrenten, niet meer doorberekend aan klanten.

'Schiet niet op'

"Dat schiet dus niet op", concludeert Van Mancius. Volgens haar had de overheid de hoogte moeten opleggen én had deze moeten bepalen dat die heffing wordt doorberekend.

Want als je als consument wel 25 of 50 cent meer moet gaan betalen vanwege de plastic verpakking, dan word je je meer bewust van de hoeveelheid afval die we veroorzaken, denkt ze.

En je probeert er dan eerder wat aan te doen, dan als er slechts 5 of 1 cent onderaan je kassabon vermeld staat die je ook nog eens niet hoeft te betalen, verwacht Mancius.

Eigen beker of bakje

Overigens hoef je de heffing niet altijd te betalen. Soms kun je ervoor kiezen een beker of bakje van huis mee te nemen, bijvoorbeeld als je op het station koffie koopt om onderweg op te drinken. Die beker kun je elke ochtend weer opnieuw laten vullen. En dat geldt ook als je een herbruikbaar bakje koopt om deze in een saladebar in de Albert Heijn geregeld te vullen.

Maar als je in de supermarkt een voorverpakte salade koopt, dan heb je geen alternatief en ontkom je dus niet aan de plastic-heffing.

Niet iedereen zo somber

Toch ziet niet iedereen het somber in. Zo zou de heffing, ook als deze alleen op je kassabon staat, ertoe kunnen leiden dat consumenten vragen gaan stellen in winkels of de horeca en dat bedrijven zich gaan afvragen hoe ze andere verpakkingen kunnen gaan gebruiken, denkt Laurens Sloot, hoogleraar ondernemerschap in de detailhandel aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Je moet het even de tijd geven."

En door de plastic-heffing hebben supermarkten nu een wapen om er bij leveranciers op aan te dringen om met alternatieven voor plastic komen, denkt Kitty Koelemeijer, hoogleraar Marketing & Retailing aan Nyenrode Business Universiteit. Consumenten hebben een alternatief nodig om hun gedrag te veranderen, en andere verpakkingen gaan er zeker komen, verwacht zij.

Alternatieven

Uiteindelijk zullen supermarkten de heffing gaan doorberekenen, zodat consumenten de heffing wél in hun portemonnee merken, verwacht Sloot. 

Er zijn nu overigens ook al alternatieven voor plastic, zegt hij. Alleen zijn die duurder. Maar als de vraag daarnaar wordt aangezwengeld, dan gaan de kosten ook omlaag, aldus Sloot.