'Met stoom en kokend water' werken partijen aan verkiezingsprogramma's

Ook al is het niet echt zomer en voelt het soms als herfst, toch klinkt de verkiezingsdatum van 22 november nog heel ver weg. Maar dat is niet zo. In razend tempo moeten partijen kandidaten werven voor een plek op de kieslijst en zeker zo belangrijk: er moet een verkiezingsprogramma worden opgesteld.

"Het is flink doorwerken", zegt voorzitter Ralph Diederen van de commissie die het verkiezingsprogramma van het CDA schrijft. Normaal wordt daar een halfjaar of langer voor uitgetrokken, maar die tijd is er nu niet. Alles moet in een soort pressure cooker gebeuren, zegt Diederen.

Pressure cooker

"Die pressure cooker heeft ook wel voordelen", zegt Christophe van der Maat, voorzitter van de commissie die voor de VVD het verkiezingsprogramma schrijft. Volgens hem dwingt de situatie tot het focussen op wat echt van belang is voor de partij. Het is flink doorwerken en veel overleg vindt digitaal plaats vanaf de verschillende vakantieadressen.

De BoerBurgerBeweging is in mei al voorzichtig begonnen met het werken aan een verkiezingsprogramma, zegt partijvoorzitter Erik Stegink. "Toen dachten we al: het kabinet zou weleens kunnen vallen." Toen dat begin juli daadwerkelijk gebeurde, zijn de voorbereidingen meteen verder opgeschaald.

Profileerde BBB zich bij de vorige verkiezingen nog vooral met één thema, het platteland en de landbouw, bij de komende verkiezingen wil de partij een veel breder verkiezingsprogramma presenteren. BBB maakt daarbij gebruik van ChatGPT om debatbijdragen van Caroline van der Plas van de afgelopen jaren in het programma te verwerken, zegt Stegink.

Vakantie

Voor degenen die schrijven aan de verkiezingsprogramma's is er dus weinig of geen vakantie deze zomer. Er is immers nog een flinke klus te klaren en de tijd die ze daarvoor hebben is beperkt. Voor de nieuwe combinatie PvdA-GroenLinks is dat een extra pittige opgave, aangezien twee visies bij elkaar moeten worden gebracht in één gezamenlijk programma.

Bij de PVV neemt partijleider Geert Wilders zelf het voortouw. Eerder deze week twitterde hij: "Het is stil in de Tweede Kamer. Maar ben vanaf eergisteren weer hard aan het werk hier. Heerlijk. Met collega’s werken aan ons verkiezingsprogramma."

Doorrekening plannen

Haast is geboden, omdat ook de achterbannen zich nog over de plannen moeten kunnen uitspreken. Voor partijen die hun plannen willen laten doorrekenen door het Centraal Planbureau dringt de tijd helemaal. Uiterlijk op 21 augustus moeten zij een lijst aanleveren met concrete maatregelen voor de periode 2025-2028. Dat is een harde deadline. Later zijn nog wel aanpassingen mogelijk, maar de hoofdlijn moet dan al wel duidelijk zijn. Het CPB zegt anders te weinig tijd te hebben om de plannen nog tegen het licht te houden.

Uit de doorrekening moet blijken of beloften die partijen doen om bijvoorbeeld meer banen te creëren ook echt uitkomen. En het maakt het mogelijk om de verkiezingsprogramma's met elkaar te vergelijken, omdat ze allemaal langs dezelfde meetlat zijn gelegd.

Toch leggen lang niet alle partijen hun verkiezingsprogramma voor aan het CPB. De PVV liet in 2021 haar plannen al niet doorrekenen en is dat nu ook niet van plan. Ook BBB doet hier waarschijnlijk niet aan mee. Volgens partijvoorzitter Stegink vraagt het te veel tijd en energie van een partij die nog groeiende is. "We hebben maar één Kamerlid."

Financiële krapte

De vorige verkiezingen zijn nog maar twee jaar geleden. Toch is het niet een kwestie van het oude verkiezingsprogramma afstoffen en actualiseren. "De verkiezingen van 2021 werden nog gedomineerd door Covid", zegt Van der Maat. Intussen is er veel veranderd. Met name de oorlog in Oekraïne zorgt voor veel nieuwe uitdagingen.

De rijksbegroting staat er ook een stuk minder goed voor dan in 2021. Dit voorjaar moest het kabinet zelfs voor het eerst in jaren bezuinigen. De kans is groot dat binnenkort een nieuwe bezuinigingsronde nodig is. Ook de komende jaren zal er weinig ruimte zijn voor extra uitgaven.

Als partijen dus met plannen komen die geld kosten, zullen ze ergens anders op moeten bezuinigen. Het maakt de complexe puzzel die de programmacommissies in korte tijd moeten leggen er niet gemakkelijker op.

Goed huwelijk

Met stoom en kokend water moet nu in een paar weken tijd het werk worden gedaan waar normaal wel een halfjaar voor wordt uitgetrokken, zegt Van der Maat. "Ik leef van week tot week. Er wordt veel van je thuisfront gevraagd. Je hebt een goed huwelijk nodig om dit te kunnen doen. Gelukkig heb ik dat."

Deadlines doorrekening verkiezingsprogramma's

Partijen die hun verkiezingsprogramma willen laten doorrekenen door het Centraal Planbureau moeten uiterlijk 21 augustus om 12.00u hun plannen aanleveren.

Een maand later, op 26 september, krijgen ze een eerste doorrekening waarna nog de mogelijkheid bestaat plannen aan te passen. Op 29 september moet het CPB het definitieve pakket aan maatregelen hebben om het nog op tijd te kunnen doorrekenen.

Eind oktober krijgen deelnemende partijen nog een laatste kans om kleine aanpassingen te doen.

Begin november krijgen partijen de definitieve doorrekening van het Centraal Planbureau. Op 8 november houdt het CPB een presentatie van de doorrekening van de verkiezingsprogramma's.