Zoraya (28) staat 2,5 jaar op wachtlijst voor euthanasie: 'Leven lukt niet'

"Ik heb mijn best gedaan", vertelt Zoraya aan RTL Nieuws. De keuze om een euthanasietraject te starten was geen makkelijke. "Ik wil niet dood, maar leven lukt niet. Dan is het een keuze tussen ziek oud worden met veel ellende, of de eer aan mezelf houden en zeggen: ik stop ermee."

De Twentse Zoraya werd vroeger heel erg gepest, met veel somberheid tot gevolg. "Dat draag je als volwassene ook nog met je mee, helaas", vertelt ze. Hoewel de GGZ en therapie haar hielpen met het omgaan met emoties, bleef ze suïcidaal. "Je leert dingen wel een plekje te geven, maar therapie is geen wondermiddel."

Expertisecentrum

Zoraya kwam bij het Expertisecentrum Euthanasie terecht, omdat haar eigen arts en psychiater om persoonlijke redenen niet betrokken wilden zijn bij het euthanasietraject. In Nederland mogen huisartsen euthanasieverzoeken wegens principiële bezwaren afwijzen, maar dan moeten ze wel aan de patiënt uitleggen waarom ze het verzoek niet inwilligen, legt artsenfederatie KNMG uit.

"De huisarts vond psychisch lijden te complex en de psychiater kon het emotioneel niet aan. Dat begrijp ik ook", vertelt Zoraya. "Ik heb er geen hard feelings over, het zijn ook gewoon mensen, hè."

Ruim twee jaar wachten

"Afhankelijk van de diagnose en de regio waar de patiënt woont, varieert de wachttijd van enkele weken tot ruim twee jaar", zegt een woordvoerder van het Expertisecentrum Euthanasie. Bij patiënten die zich melden op basis van psychisch lijden is de wachttijd toegenomen vanwege het groeiende aantal patiënten. "Wij hebben slechts een handvol psychiaters in dienst die deze hulpvragen kunnen onderzoeken", zegt de woordvoerder.

De lange wachttijd is volgens het expertisecentrum een wisselwerking tussen de vele aanvragen door patiënten die niet door hun eigen behandelaar geholpen worden en het landelijk tekort aan psychiaters. In 2021 kreeg het expertisecentrum 868 euthanasieverzoeken van mensen met psychisch lijden, in 2022 waren het er 781. Hoewel het aantal verzoeken het afgelopen jaar is afgenomen, groeien de wachtlijsten nog steeds doordat de eerdere toename van verzoeken nog voortduurt.

"Wij vinden de lange wachttijden ook onmenselijk en dat is niet wat we willen. We werken samen met de behandelaars in het veld aan betere zorg voor patiënten die een euthanasieverzoek hebben", vervolgt de woordvoerder. Ook wordt er gekeken naar het uitbreiden van het aantal beschikbare psychiaters.

Updates per post

Zoraya wist waar ze aan begon toen ze zich aanmeldde bij het expertisecentrum. Online werd de wachttijd al aangegeven. Maar na twee jaar wachten had ze nog niks gehoord. Telefonisch kreeg ze de mededeling dat ze rekening moest houden met nog zeker twee tot zes maanden extra wachttijd. Om de tijd door te komen ging ze gewoon verder met dagelijkse bezigheden, zoals naar de sportschool gaan en boodschappen doen. "Het leven gaat gewoon door, het kan niet op pauze."

De wachttijd hakte er wel in, vanwege alle onzekerheid die erbij kwam kijken. "Het is tweeëneenhalf jaar afvragen: waar doe ik het voor? Hoe langer de tijd verstrijkt, hoe moeilijker het is om tegen jezelf te zeggen dat je het moet volhouden", zegt Zoraya.

Bovendien kan een arts of psychiater op elk moment besluiten dat ze niet aan de zes wettelijke eisen voor euthanasie bij psychisch lijden voldoet. In dat geval wordt haar euthanasieverzoek afgewezen. "Bij het expertisecentrum is het ook bekend dat als er een afwijzing komt, ik het waarschijnlijk zelf wel ga doen", vertelt Zoraya.

Geen twijfel

Over haar euthanasiebesluit heeft ze nooit getwijfeld, ook niet vanwege het lange wachten. "Mijn omgeving maakte zich zorgen of ik het wel vol zou houden", vertelt Zoraya. In die tweeëneenhalf jaar moest ze hen er regelmatig aan herinneren dat ze niet zomaar 'iets geks' zou doen en het traject afwacht.

Ze kent verhalen van anderen die zich door de lange wachtlijst überhaupt niet meer aanmelden. "Dat laat wel zien hoe zwaar die wachtlijst weegt. Als je eenmaal op het punt bent dat je het niet meer ziet zitten, dan is tweeëneenhalf jaar in onzekerheid heel lang."

Tekst gaat verder onder het grijze kader.

Zorgvuldigheidseisen

Er zijn zes zorgvuldigheidseisen voor euthanasie bij mensen met psychisch lijden:

• Er moet sprake zijn van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt.
• Er is sprake van uitzichtloos en ondraaglijk lijden.
• De patiënt moet zijn voorgelicht over de huidige situatie en de vooruitzichten.
• De arts moet overtuigd zijn dat er geen redelijke andere oplossing is voor de patiënt.
• Ten minste één andere onafhankelijke arts moet zijn geraadpleegd.
• De levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding moet medisch zorgvuldig worden uitgevoerd.

Wanneer niet is voldaan aan de eisen, moet een arts een euthanasieverzoek afwijzen.

Bron: Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE)

Eerste gesprek

Inmiddels heeft Zoraya het eerste gesprek met haar 'team' gehad. Dat team bestaat uit de artsen, verpleegkundigen en psychiaters die haar tijdens het euthanasietraject bijstaan. Het belletje dat het écht ging beginnen kreeg ze op de ochtend dat een vriendin van haar overleed door euthanasie. "Dat is natuurlijk heel dubbel", vertelt ze.

"Ik wilde eerst een gat in de lucht springen, maar toen ik ophing werd ik misselijk", vertelt Zoraya. Het besef daalde toen in dat ze al haar naasten moest gaan vertellen dat haar euthanasietraject de volgende fase in ging. "Voor mij is het fijn, maar voor de mensen die ik achterlaat niet. Dat besef ik ook wel."

Voor haar verzoek wordt ingewilligd, staan er nog veel gesprekken op de planning. De psychiater en verpleegkundige moeten tot de conclusie komen dat Zoraya aan de zes wettelijke voorwaarden voor euthanasie bij psychisch lijden voldoet. Daarvoor moeten ze ook een onafhankelijke arts raadplegen voor een second opinion. Tot slot moet een SCEN-arts nog naar het verzoek kijken. Dat is een huisarts of medisch specialist die speciaal is opgeleid om deskundige en onafhankelijke steun en consultatie te geven aan collega-artsen bij euthanasieverzoeken.

Zodra ze alle stappen heeft doorlopen – die zes tot twaalf maanden in beslag nemen – wordt de euthanasie binnen zes weken uitgevoerd. Tot die tijd probeert Zoraya nog geluk te halen uit de kleine dingen, 'bijvoorbeeld ergens koffie drinken met mijn vriend, of bezoek van vrienden'. Ze kan ook zeker nog lachen en af en toe lol hebben met anderen. "Als het echt alleen ellende was, was ik al lang weg."

Zoraya heeft een wensdatum om te overlijden. Het expertisecentrum probeert daarbij in de buurt te komen. Met kerst zal ze er in ieder geval nog zijn. "Ik ben dol op kerst en ik heb tegen iedereen gezegd dat ik er dan nog ben."