Recordaantal partijen laat programma niet doorrekenen: 'Een gemis'

Meer banen, meer geld naar woningbouw, meer geld naar de kinderopvang. Bij verkiezingsprogramma's horen verkiezingsbeloftes. De burger wil immers weten waar hij of zij op stemt. Hoe denkt een partij over zaken als onderwijs, zorg, migratie, woningbouw en tal van andere zaken? 

Maar wie geld uitgeeft, moet ook ergens op besparen, tenzij het begrotingstekort oploopt. Al die mooie beloftes moeten immers wel waargemaakt kunnen worden. 

Uitvoerbaar, consistent en realistisch

Traditiegetrouw rekent het Centraal Planbureau dan ook voor de verkiezingen door of de plannen van de politieke partijen haalbaar zijn, een traditie die in 1986 ontstond op verzoek van CDA, VVD en PvdA. De partijen wilden enige verzekering dat hun beleidsplannen uitvoerbaar, consistent en realistisch waren.

Met consistent wordt bedoeld dat er samenhang moet zijn. Plannen mogen niet in strijd met de partijlijn zijn, puur om de rekensom kloppend te maken. Zo zou het vreemd zijn als bijvoorbeeld D66 fiks zou bezuinigen op onderwijs.

Steeds meer afvallers

In 2017 lieten elf partijen hun keuzes doorrekenen, bij de vorige verkiezingen in 2021 waren dat nog tien partijen (VVD, CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie, SGP, Denk, 50PLUS). Bij de komende verkiezingen vallen van die lijst de SP en Denk af.

Denk stelt dat het voor een kleine fractie te veel tijd kost, de SP heeft kritiek op de rekenmethodes van het CPB. Ook bij de BBB, BVNL, de Partij voor de Dieren, de PVV en Forum voor Democratie is er geen animo. De laatste drie haakten ook in 2021 al af. Voor de SP is het de eerste keer in ruim twintig jaar dat ze niet meedoet.

Nieuwkomers als Nieuw Sociaal Contract (van Pieter Omtzigt) hebben pech: doorrekenen van je verkiezingsprogramma kan alleen als je bij de vorige verkiezingen al één of meer zetels hebt bemachtigd.

Kritiek op rekensommen

SP-lijsttrekker Lilian Marijnissen heeft kritiek op de rekensommen. De menselijke maat wordt volgens haar bij de berekeningen over het hoofd gezien. De plannen voor de zorg van de SP komen bijvoorbeeld niet goed uit de verf in de rekensommen, meent de lijsttrekker. "Wij willen een ander zorgsysteem zonder concurrentie en besparen daardoor een hoop geld door onder andere minder bureaucratie. Maar dit past niet in het CPB-model."

De CPB-doorrekening levert inderdaad niet altijd een eerlijk beeld op, stelden ook Rabo-economen Hugo Erken en Frank van Es eerder al. "Partijen die inzetten op investeringen in onderwijs, onderzoek en innovatie komen er onterecht bekaaid vanaf in de modellen van het CPB." 

Zo loonde het volgens de economen bij de vorige verkiezingen om fors te bezuinigen op onderwijsbeleid en dit bespaarde geld te stoppen in een voordeeltje voor ouders die beiden blijven werken.

"Het CPB berekent van alles de kosten, maar van niets de waarde", aldus Marijnissen. "We hebben nu een ideeënstrijd nodig en geen boekhoudersdebat."

Redenen om niet mee te doen

Wybren van Haga, die de verkiezingen in gaat met BVNL, vindt de doorrekeningen 'verspilde tijd, geld en moeite'. "Wij geloven niet dat als wij komen met een voorstel voor lagere belastingen voor ondernemers, een kleinere overheid of een asielstop, dat de meeropbrengsten voor de samenleving goed worden berekend door het CPB", laat hij weten.

De modellen van het CPB zijn gericht op de 'procentpunten achter de komma van de al bestaande richting', vindt een woordvoerder van Forum voor Democratie (FVD). "Het moet gaan om de ideeën en de richting voor Nederland."

De BBB stelt te veel tijd kwijt te zijn aan de doorrekening. De SGP vindt dat ook een probleem, maar wil proberen om een beknopt programma te laten doorrekenen.

Om welke reden dan ook, een recordaantal partijen doet dit jaar niet mee. Dat kan voor kiezers dus lastig zijn. Het is natuurlijk verleidelijk om te stemmen op die partij die zegt dat er straks meer geld in jouw portemonnee overblijft. Maar is die belofte wel haalbaar? 

Theoretisch kunnen partijen het begrotingstekort laten oplopen, maar vorige week stelde het CPB al in de augustusraming dat het volgende kabinet weinig ruimte heeft voor extra uitgaven. Wie iets nieuws wil, zal dus elders moeten snijden.

Moeilijker vergelijken

Volgens Roel Schreinemachers, politiek verslaggever bij RTL Nieuws, is het een gemis dat niet alle partijen hun verkiezingsprogramma's laten doorrekenen. "Want ook al is deze doorrekening niet perfect, het maakt het wel mogelijk om de programma's van verschillende partijen te vergelijken. En het voorkomt tevens dat politici beloften doen die ze eigenlijk niet waar kunnen maken."

Het wordt ook lastig om bij verkiezingsdebatten eerlijk te debatteren, zonder doorrekening zegt Schreinemachers: "Je kunt dan makkelijk claimen dat een maatregel een bepaalde opbrengst heeft. Dan krijg je waarschijnlijk een welles-nietesdiscussie waar je niet uit komt."

Toch heeft hij er wel begrijp voor dat kleine partijen hun programma niet laten doorrekenen. 

Dag en nacht bereikbaar

"Kamerleden die hier bij betrokken zijn, hebben vaak wekenlang intensief contact met het CPB om ingediende plannen toe te lichten en aan te passen als ze anders uitpakken dan bedoeld. Het CPB waarschuwde een paar weken geleden al dat de contactpersonen dag en nacht bereikbaar moeten zijn voor de rekenmeesters."

Voor grote partijen is het makkelijker om daar mensen voor vrij te maken. Daar komt bij dat de tijdsdruk vanwege de val van het kabinet groot is. "Wat normaal in een half jaar wordt gedaan, moet nu in anderhalve maand."