Saoedische grenswachten beschuldigd van doden Ethiopische vluchtelingen

Het gaat niet om een eenmalig incident, volgens Human Rights Watch (HRW). In een rapport schrijft de mensenrechtenorganisatie dat Saoedische grensbewakers in de periode tussen maart 2022 tot juni 2023 zeker honderden Ethiopische migranten en asielzoekers hebben gedood die de grens tussen Jemen en Saoedi-Arabië wilden oversteken. 

HRW schreef het rapport na het analyseren van satellietfoto's, honderden foto's en video's van onder andere sociale media, en 42 getuigenissen. De organisatie sprak onder andere met 38 Ethiopische vluchtelingen of migranten die de oversteek probeerden te maken. Hamidya - niet haar echte naam -  is één van hen.

Grensgeweld geëscaleerd

Zij overleefde de beschietingen, maar veel van haar medevluchters werden bij de grens neergeschoten, vertelt ze in het rapport: "Ik duwde mezelf onder een rots en sliep daar. Ik kon de mensen om me heen voelen slapen. Ik realiseerde me dat wat ik dacht dat slapende mensen waren, eigenlijk dode lichamen waren. Ik werd wakker en was alleen."

Saoedische grenswachten gebruikten volgens het onderzoek explosieve wapens om meerdere migranten te doden en schoten soms op hen van dichtbij. Ook op vrouwen en kinderen. In sommige gevallen vroegen de grenswachten aan de migranten op welk lichaamsdeel ze zouden schieten, voordat ze het schot losten. Grenswachten vuurden ook op migranten die probeerden terug te vluchten naar Jemen.

"We weten al heel lang dat het mis is aan die grens", zegt Jan Kooy van HRW. "Tijdens het onderzoek is gebleken dat het nog veel erger is dan gedacht. Het gaat om honderden en wellicht zelfs duizenden dodelijke slachtoffers." HRW rapporteert al sinds 2014 over het geweld aan de grens, maar dat geweld is in de afgelopen jaren behoorlijk geëscaleerd, zegt Kooy.

Arabist en jurist Laila al-Zwaini hoorde al eerder over de situatie aan de grens, maar vindt het rapport toch choquerend. "Dit is weer zo'n voorbeeld van een Saoedi-Arabië met twee gezichten", zegt ze. "Het Saoedi-Arabië dat met sportswashing en economische beloftes de zwarte kant van het land probeert te bedekken." Het land is hard bezig met het oppoetsen van zijn imago. Al-Zwaini legde dat eerder ook al uit voor de camera, dat zie je hier:

Maar waarom wil het land zo graag migranten buiten de deur houden, ook als het mensenlevens kost? "Saoedi-Arabië wil de volledige controle over die grens. En daarbij zien we herhaaldelijk dat de kroonprins, die feitelijk de macht heeft, weinig om mensenlevens geeft", zegt al-Zwaini. "Saoedi-Arabië doet dit omdat ze het kunnen. En komen er mee weg."

Volgens HRW wonen en werken er al 750.000 Ethiopiërs in Saoedi-Arabië. Een deel migreert om economische redenen, een ander deel vlucht vanwege ernstige mensenrechtenschendingen in Ethiopië, zoals tijdens de burgeroorlog in deelstaat Tigray.

"De situatie in landen als Ethiopië is zo wanhopig dat mensen deze gevaarlijke vluchtroute nemen. Dwars door Jemen, een land in oorlog." Sommige getuigen vertellen in het rapport hoe ze in Jemen werden afgeperst door smokkelaars, die samenwerken met Houthi-rebellen. Zij zouden de migranten en asielzoekers gevangen houden en alleen laten gaan als ze een vergoeding konden betalen. "En daarnaast is het ook geografisch een moeilijk land om te doorkruisen: de route in het noorden is zeer bergachtig", aldus al-Zwaini.

En dat zijn alleen al de gevaren op de weg voordat de grens met Saoedi-Arabië is bereikt. "Saoedi-Arabië is één van de grootste importeurs van wapens. En nu zie je dus dat die wapens ook worden ingezet tegen vluchtelingen", aldus de arabist. Het land zet zich überhaupt amper in voor oorlogsvluchtelingen in de regio, vertelt ze. "Terwijl het wel de financiële middelen en de ruimte heeft om menswaardige vluchtelingenkampen te bouwen. Ze kunnen ook elk jaar de ruim twee miljoen pelgrims naar Mekka tijdelijk huisvesten in zeer degelijke tenten."

Mensen die het geweld aan de grens wel overleefden, werden volgens het rapport vaak benaderd door Saoedische grenswachten, geslagen en soms zelfs maandenlang vastgehouden in detentiecentra. "Ze namen ons mee", vertelt een 17-jarige jongen in het rapport. "In mijn groep waren zeven mensen: vijf mannen en twee meisjes. Van de grenswachten moesten we ons uitkleden, de meisjes werden verkracht. Ze waren vijftien."

VN in actie

HRW roept Saoedi-Arabië op om onmiddellijk te stoppen met het geweld aan de grens. "De VN moet in actie komen. Ze moeten dit onafhankelijk onderzoeken. Want dat is nodig", zegt Jan Kooy van de HRW. Ook internationale druk is belangrijk, zegt hij. "Nederland kan daarin ook een belangrijke rol spelen. Laten we hopen dat Nederland de moeilijke vragen durft te stellen."

Arabist al-Zwaini is sceptisch. "De VN zal zeker reageren. Maar Saoedi-Arabië blijkt geregeld sterker dan de VN. Het land is er eerder in geslaagd een onderzoek van de VN Mensenrechtenraad naar oorlogsmisdaden in Jemen te stoppen. Ik denk dus niet dat zo'n onderzoek er zal komen. Saoedi-Arabië zal er in ieder geval alles aan doen om het niet toe te laten."

Toch is ze blij met het rapport. "Ik hoop dat dit het imago van het land zal schaden. Dat is immers wat ze nu het allerbelangrijkst vinden. En ik hoop natuurlijk dat het geweld hierdoor stopt. Al vrees ik dus dat ze niet om menswaardige redenen zullen stoppen, maar omdat ze zijn 'gesnapt'."

Een anonieme Saoedische regeringsfunctionaris heeft persbureau AP laten weten dat het rapport van HRW 'ongegrond is, en niet is gebaseerd op betrouwbare bronnen'. Het persbureau deed ook een verzoek om commentaar bij de Houthi-rebellen in Jemen. Zij zouden tienduizenden dollars per week verdienen door migranten de grens over te smokkelen. Ze reageerden niet op het verzoek.