Israël wil wraak zonder genade, maar ook oorlog kent regels

Honderden doden aan beide kanten, plat gebombardeerde huizenblokken en gijzelingen. Het conflict tussen Israël en Hamas zorgt voor zoveel leed dat je bijna zou vergeten dat er ook regels gelden tijdens oorlogen, het humanitair oorlogsrecht.

Er zijn zelfs zoveel regels dat het principe 'oog om oog, tand om tand' niet geldt, stelt Marten Zwanenburg, hoogleraar militair recht aan de Universiteit van Amsterdam en de Nederlandse Defensie Academie. "Vroeger waren er nog wel mogelijkheden om bepaalde regels niet na te leven, omdat de tegenpartij dat ook niet deed. Maar die tijd is voorbij."

Proportionaliteitsregel 

Ook Israël en Hamas dienen zich dus aan het humanitaire oorlogsrecht te houden. Met als belangrijke regel dat je alleen militaire strijdkrachten mag aanvallen en burgers of strijdkrachten die buiten gevecht zijn dus niet. 

Hetzelfde geldt voor gebouwen en objecten. Een aanval op een munitiedepot is geen schending van het oorlogsrecht, maar een aanval op een school of een ziekenhuis is dat wel. Het verklaart mogelijk het vluchten van veel Palestijnen naar tientallen scholen. Zij hopen daar veilig te zijn.

Toch ligt het ingewikkelder dan dat. Want wat als je weet dat een belangrijke commandant van de tegenpartij zich schuilhoudt in een appartementencomplex met burgers? Dan geldt de 'proportionaliteitsregel', bevestigt zowel Zwanenburg als hoogleraar internationaal strafrecht Sergey Vasiliev. 

Dat houdt in dat strijdkrachten alleen tot een aanval mogen overgaan als zij verwachten dat het militaire voordeel opweegt tegen de schade die zo'n aanval kan toebrengen aan burgers. "En dat is natuurlijk lastig om te berekenen," legt Zwanenburg uit. "Hoe weeg je de levens of gezondheid van burgers af tegen een bepaald militair voordeel?"

Ook is het moeilijk deze 'harde regel' te toetsen, zeggen beide experts. Dat zie je terug in dit conflict, waarvan we niet alle informatie tot onze beschikking hebben. "Het is lastig te zeggen of bijvoorbeeld Israël de proportionaliteitsregel bij elk bombardement hanteert, want wij weten niet wat de Israëli's weten." 

Grondoffensief risicovol

Wel is bekend dat de Gazastrook met zijn ruim twee miljoen inwoners een van de dichtstbevolkte gebieden van de wereld is. "Dat maakt de proportionaliteit extra belangrijk," aldus Zwanenburg. "Want vrijwel alles in Gaza is civiel. Dit maakt het naleven van het proportionaliteitsbeginsel heel lastig gezien de huidige omstandigheden in Gaza", vult Vasiliev aan. 

Hetzelfde geldt voor een mogelijk grondoffensief. "Proportionaliteit wordt dan nog belangrijker, omdat het risico dat er burgerslachtoffers vallen in het dichtbevolkte gebied nog meer toeneemt bij zo'n aanval. "En dus zou Israël extra risico's nemen door een grondoffensief te starten."

Waarschuwing en hulp 

In algemene zin geldt dat de aanvallende partij er zoveel mogelijk voor moet zorgen dat die zo min mogelijk slachtoffers maakt. "Daarom is het verplicht burgers op tijd te waarschuwen, tenzij de omstandigheden dat niet toelaten," benadrukt Vasiliev. "En je moet het mogelijk voor ze maken om te vluchten, wat nu niet het geval lijkt te zijn."

Ook van het waarschuwen is niet met zekerheid te zeggen of dat wel goed gebeurt, vult Zwanenburg aan. Israël heeft er in het verleden wel verschillende technieken voor toegepast. "Zo verspreidden ze flyers via de lucht of verstuurden ze sms'jes om te laten weten waar de aanval zou plaatsvinden."

Maar aan een waarschuwing van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu hadden de Palestijnen afgelopen dagen vrij weinig, vindt Vasiliev. "Al waarschuwt hij ze drie keer, dan nog kunnen ze nergens heen vanwege de gesloten grenzen. En dus voldoen ze niet aan die regel."

Gaza afgesloten 

Tot slot verschillen de meningen over de wettelijkheid van Israëls actie om Gaza volledig af te sluiten van bijvoorbeeld elektriciteit, water, voedsel en medicijnen. Dat komt omdat sommigen Israël als bezetter zien en anderen niet. Een bezetter heeft meer regels tijdens een oorlog, legt Zwanenburg uit. "Die moet ervoor zorgen dat het bezet gebied voorzien is van primaire levensbehoeften." Door het afsluiten van Gaza gebeurt dat nu niet en dat zou in dat geval daarom een schending kunnen zijn. 

Beide experts noemen ook de aankondiging van het afsluiten van Gaza opmerkelijk. De Israëlische minister van Defensie noemde de Palestijnen 'onmenselijke beesten' en zei ze op die manier te behandelen. "Strikt juridisch zijn uitspraken geen overtredingen," verduidelijkt Zwanenburg. "Maar het lijkt me niet dat je op deze manier het leger aanspoort om zich aan de regels te houden."

'Zorgwekkende retoriek'

Daar is Vasiliev het mee eens en hij noemt de retoriek 'zeer zorgwekkend'. "De dehumaniserende taal is heel erg gevaarlijk en dat kan leiden tot het plegen van verdere internationale misdrijven door het leger. Het stemt heel droevig om dit waar te nemen."

Het ontmenselijken van de Palestijnse bevolking in Gaza, in combinatie met de bombardementen en het volledig afsluiten van de regio, kan volgens hem worden opgevat als een van de handelingen die leiden tot genocide (volkerenmoord). En dan met name de volgende handeling, die staat omschreven in het Genocideverdrag dat sinds 1951 van kracht is: "het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op
haar gehele of gedeeltelijke lichamelijke vernietiging."