De klok tikt voor inwoners van Gaza - maar waar kunnen ze naartoe?

De Gazastrook wordt ook wel 'de grootste openluchtgevangenis ter wereld' genoemd. Het gebied wordt van de buitenwereld afgesloten door Israël (en Egypte), met een 64-kilometer lang hek eromheen van 6 meter hoog. "Een muur van ijzer, sensoren en beton", noemde de voormalige Israëlische minister van defensie de afscheiding tijdens de officiële ceremonie in 2019.

Door het hek is geen optie

Sinds de Hamas-aanval geldt zelfs een volledige blokkade, waardoor ook water, voedsel, elektriciteit en medische hulpmiddelen Gaza niet meer kunnen bereiken.

Door dit grenshek is de optie uitgesloten om vanuit de Gazastrook Israël in te vluchten. "Geen Palestijn zal überhaupt denken dat dit een optie is", denkt arabist Leo Kwarten. Het is Hamasstrijders afgelopen weekend tijdens de ongekende aanval wel gelukt, met paragliders en door explosieven bij delen van het hek te plaatsen. Maar de omheining wordt sindsdien nog veel strenger bewaakt. 

'Israël staat niet open voor 1 miljoen arabieren'

Los van Hamasstrijders staat Israël er waarschijnlijk ook niet voor open om Palestijnse burgers op te vangen, zegt Kwarten. "Israël is juist ontstaan doordat land werd veroverd van Arabieren, met als idee het stichten van een Joodse staat", legt hij uit. "Nu al is 21 procent van de mensen die in Israël wonen Palestijns, maar het past niet in het idee van een Joodse staat als daar opeens 1 miljoen Arabieren bijkomen."

Kijkend naar de ligging van de Gazastrook op de kaart, lijkt vluchten naar Egypte daarna de meest voor de hand liggende optie. Maar ook dat is niet mogelijk. Hoewel er een grensovergang is tussen Gaza en Egypte (de Rafah-doorgang), houdt Caïro die potdicht.

'Standvastig zijn'

Vanuit verschillende landen klinkt de roep aan de Egyptische president Abdel Fattah el-Sisi om Gazanen een ontsnappingsroute te bieden, maar die zei gisteren nog dat Gazanen 'standvastig moeten zijn en op hun land moeten blijven'.

Net als Israël sloot ook Egypte zestien jaar geleden de Gazastrook hermetisch af en functioneerde de afgelopen jaren als grenswacht van de Rafah-doorgang. Maar waar sommige Palestijnen eerst nog onder strenge voorwaarden mochten oversteken, is de grensovergang helemaal afgesloten sinds deze maandag werd geraakt in een Israëlische luchtaanval.

Egypte wil probleem niet overnemen

Egypte is er om verschillende redenen op tegen de grenzen te openen voor Gazanen. Ten eerste gaat het om heel veel vluchtelingen: in Gaza wonen twee miljoen mensen, van wie meer dan de helft nu wordt opgeroepen door Israël om van het noorden naar het zuiden van de Gazastrook te vluchten.

"Egypte wil 'het Palestijnse probleem' niet overnemen van Israël", zegt Kwarten. "Dan zouden de Egyptenaren met overvolle vluchtelingenkampen komen te zitten zoals we die nu in Gaza zien." Zeker nu het land zelf in een economische crisis verkeert, staat Egypte daar niet om te springen.

Egypte heeft altijd geprobeerd geen partij te worden in het conflict. Ondanks de pro-Palestijnse houding van de meeste Egyptenaren heeft president Sisi juist een goede band met Israël en de Verenigde Staten. Egypte praat ook met Hamas en heeft vaker bemiddeld in het Israëlisch-Palestijnse conflict. Waarschijnlijk zal het land dat deze keer ook proberen.

'Veel Moslimbroeders erbij'

Daarnaast is het Egyptische gebied dat aan Gaza grenst - het Sinaï-schiereiland - de afgelopen jaren onveiliger geworden door jihadistische groepen die een guerrillastrijd voeren met het Egyptische leger. "Je kunt je voorstellen dat als in dat gebied opeens veel meer mensen binnenstromen dan er ooit hebben gewoond, dat de angst bestaat dat ze zich bij jihadisten aansluiten."

Wat verder meespeelt is de geschiedenis van de huidige machthebbers in Egypte. Die namen in 2013 met een staatsgreep de macht over van de democratisch verkozen president Mohamed Morsi. Morsi maakte deel uit van de politiek-islamitische beweging de Moslimbroederschap, waar Hamas de Palestijnse afdeling van is.

Humanitaire hulp

"Als Egypte de grenzen zou openen, zouden er opeens heel veel Moslimbroeders bijkomen in het land", zegt Kwarten. "Op die eventuele ondermijning zitten de machthebbers niet te wachten. Sterker nog: na de staatsgreep werd de Moslimbroederschap zelfs verboden in Egypte."

Egypte heeft gezegd dat de Rafah-grensovergang wel gebruikt zal worden voor het leveren van humanitaire hulp. Het land heeft de internationale gemeenschap opgeroepen om spullen te sturen naar de dichtstbijzijnde Egyptische luchthaven. Ook heeft het Israël gevraagd om de Palestijnse kant van de doorgang niet te bombarderen zodat deze in gebruik kan blijven.

'Ja, en dan?'

Over land gaat vluchten dus niet lukken voor de mensen in Gaza. Kan het dan over zee? Ook dat is geen realistische optie volgens Kwarten. "Zelfs al stap je in een kano of bootje, waar moet je heen?"

Volgens Kwarten zijn er niet genoeg boten. En als iemand toch een boot weet te vinden, is het haast onmogelijk om veilig een ander land te bereiken. "De Israëlische kustwacht zit daar overal, of anders wel de Egyptische. Bovendien ligt het dichtstbijzijnde vasteland dat niet Egypte of Israël is nogal ver."

Tunnels dichtgegooid

Een andere optie: in de Gazastrook zijn enorm veel ondergrondse tunnels. "Eigenlijk ligt er onder Gaza nog een hele stad van tunnels", zegt Kwarten. "Daar houden Hamasstrijders zich op en verstoppen ze hun wapens." Maar of burgers daar veilig zijn is nog maar de vraag, want Israël weet van sommige tunnels waar ze liggen en probeert ze te bombarderen.

Bekijk hier onze video over het grondoffensief dat Israël voorbereidt:

Ooit waren er ook honderden tunnels richting Egypte, zegt Kwarten. Dat waren privétunnels, eigendom van mensen die ze zelf hadden gegraven. Ze werden soms voor wapens of mensen gebruikt, maar voornamelijk voor goederen. "Dat was echt een levendige handel. Als er bijvoorbeeld een speciale gelegenheid was, werd soms KFC uit Egypte besteld, want fastfood was een luxeproduct in de Gazastrook. Dan werd een warme zak vol met gefrituurde kip afgeleverd bij de tunnel."

Dat is verleden tijd, want die tunnels zijn na de staatsgreep dichtgegooid. "Hoewel, sommige Gazanen zijn vast blijven graven, dus er zullen er misschien her en der nog wel wat zijn", denkt Kwarten. "Maar daar passen geen miljoenen mensen doorheen. Bovendien is het levensgevaarlijk om vervolgens illegaal in Egypte uit te komen."

Diep trauma

Het korte antwoord op de vraag 'Waar kunnen de inwoners van Gaza heen?' is dus: nergens. Ze vrezen voor hun leven, maar kunnen geen kant op. 'Absoluut verschrikkelijk' en 'een enorme ramp', zei een VN-woordvoerder vandaag tegen the New York Times over het leed van de Gazanen.

Tegelijkertijd moet je je afvragen of de inwoners wel wíllen vluchten, zegt Kwarten. Hij denkt dat veel Palestijnen het zullen 'verdommen' om een vreemde te worden in een ander land. "Deze Palestijnen wonen wél nog in het gebied dat ze als hun vaderland beschouwen. Het trauma is zo verschrikkelijk groot en ze hebben niks, maar dat is het enige dat ze nog wel hebben. Dat zit heel diep."

Bekijk hier onze video over hoe de Gazastrook al jaren een 'openluchtgevangenis' is: