Rusland sluit Polen en Bulgarije af van gas: dit zijn de gevolgen

Om met het antwoord op de laatste vraag te beginnen: ja. Nederlandse bedrijven en huishoudens gaan hier wel wat van merken, verwacht energie-analist Jilles van den Beukel van The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS). 

De prijs op de gasmarkt staat vandaag op zo'n 108 euro per megawattuur. Dat is een stijging van ruim 15 procent ten opzichte van voordat het nieuws over de Russische stap naar buiten kwam op 26 april.

En dat merken Nederlandse bedrijven, want wat zij betalen is doorgaans rechtstreeks afgeleid van de prijs op de markt. En veel bedrijven kunnen niet anders dan die prijsstijging doorberekenen aan de consument.

1. Waarom gaat de gasprijs gelijk omhoog?

Heel simpel: onzekerheid, verklaart Van den Beukel. "Wat staat ons nog meer te wachten op dit gebied?" Maar, het gaat vooralsnog om nervositeit, er is nog geen paniek, duidt hij. 

Het uitvoeren van het dreigement van Poetin ziet Van den Beukel 'als schot voor de boeg van andere Europese landen'. "Poetin is echt all-in gegaan: hij zet alles op alles, de stakes worden higher." Er staat steeds meer op het spel. 

De gasprijs reageert nog een stuk minder extreem dan bij eerdere Russische acties (zie de grafiek hieronder). "Het geeft in ieder geval aan dat men verwacht dat Poetin Duitsland en Italië nog even niet zal aanpakken."

Hoe Rusland de keuze maakt welk land het straft, lijkt tamelijk willekeurig, vult Van den Beukel aan. Het zou te maken kunnen hebben met het feit dat Polen en Bulgarije kleine afnemers zijn. Maar het zou ook kunnen dat Poetin Polen heeft uitgekozen vanwege de rol van het land bij de doorvoer van wapens naar Oekraïne. 

Op het ministerie van Economische Zaken en Klimaat wordt wel rekening gehouden dat er meer landen volgen, vertelt een woordvoerder. "De verwachting is dat het zich als olievlek gaat verspreiden: nu Polen en Bulgarije, straks andere landen die een betalingsverplichting hebben."

Deze kwestie zou daardoor in mei bijvoorbeeld weer kunnen spelen, maar dan voor een ander land.

2. Nederland bijvoorbeeld? 

Nee, stellen zowel de Gasunie als het ministerie. "Er zijn geen signalen van onderbreking van levering", meldt de woordvoerder. 

Nederlandse energiebedrijven hebben allemaal langdurige contracten voor de levering van gas, aldus het ministerie dat vandaag contact heeft met de bedrijven. Eerder al gaven zij al aan niet in roebels te zullen gaan betalen. Eneco, waarvan dit jaar enkele contracten aflopen, liet weten deze niet te zullen verlengen. 

3. En als Gazprom de contracten in de prullenbak gooit?

Dan is Nederland op andere leveranciers aangewezen. Praktisch zal dit wel lukken, maar tegen een hoge prijs, vanwege de toch al zeer krappe markt.

Mocht er echt een tekort aan gas ontstaan, dan schakelt Nederland over op het zogeheten Bescherm- en Herstelplan Gas (BHG). Dit regelt wie er als eerste van het gas afgeschakeld wordt in geval van tekorten. Huishoudens en ziekenhuizen worden 'zo lang mogelijk van gas voorzien'. 

4. En kunnen we anders niet gewoon in roebels betalen?

Nee, officieel niet. De Europese sancties verbieden Europese bedrijven om zaken te doen via de Russische centrale bank. En die is nodig om roebels te kopen. Daarnaast mogen er geen nieuwe contracten gesloten worden waarbij roebels als betaalmiddel worden gebruikt. 

"Dat betekent dat bedrijven het aangepaste contract van Gazprom niet kunnen tekenen", meldde minister Rob Jetten (EZK, D66) vorige week aan de Tweede Kamer. 

Het omweggetje dat sommige bedrijven gebruiken is daarmee ook onbruikbaar. Er zouden vier bedrijven zijn die via een roebelrekening bij de Gazprombank de sancties ontwijken, meldt persbureau Bloomberg. Welke bedrijven is onbekend.

5. Wat zijn de gevolgen voor Polen en Bulgarije?

De gevolgen vallen mee, vertelt Van den Beukel. "Ze zijn hierop voorbereid. Polen heeft bijvoorbeeld een eigen LNG-terminal (voor vloeibaar gas, red.). En ze bouwen ook nog een pijpleiding naar Noorwegen die 1 oktober opgeleverd moet worden."

Daarbovenop kan de Yamal-pijpleiding (zie het kaartje hieronder), waardoor normaal gesproken gas uit Rusland via Belarus en Polen naar Duitsland gaat, ook omgekeerd gebruikt worden. En op die manier kan er dus gas vanuit Duitsland naar Polen, mocht dat nodig zijn. 

Voorlopig is dat overigens niet het geval. De gasopslag van het land zit voor 76 procent vol. "En dat halen niet veel andere Europese landen", vertelt Van den Beukel. 

Wat de pijn van de Russische stap verder flink verzacht is dat de winter voorbij is, en er dus minder gas verbruikt wordt. Bovendien gebruiken de twee landen vooral kolen. "Het aandeel gas in de energievoorziening is kleiner dan in andere landen, zoals Nederland."

Europese markt

Nederland leunt voor z'n energieverbruik zwaarder op gas dan andere Europese landen. Een geluk is wel dat relatief weinig gas van ons totale verbruik uit Rusland afkomstig is, blijkt uit een analyse van het Centraal Planbureau (CPB). 

De Europese gasmarkt is onderling sterk met elkaar verbonden. Het dichtdraaien van de pijpleiding richting Polen kan dus eenvoudig worden opgevangen met (Russisch) gas door andere pijpleidingen, zie het kaartje hierboven.

6. Waarom doet Rusland dit eigenlijk?

Het land is naar eigen zeggen gedwongen om deze stap te nemen door de 'vijandige financiële en economische sancties'. Daarmee zouden grote sommen Russische tegoeden zijn gestolen, aldus Dmitri Peskov, woordvoerder van het Kremlin.

Er steekt alleen wel meer achter deze zet, vertelden drie experts eerder aan RTL Z. Zo hoopt Poetin er de koers van de roebel op te krikken. Immers: bedrijven die hun rekening in roebels moeten betalen, zullen deze eerst moeten kopen. En daarmee gaat de koers omhoog. De Russische munt klapte begin maart hard onderuit, maar is inmiddels al weer opgekrabbeld.

Daarnaast hoopt Poetin er onrust en verdeeldheid mee te zaaien in Europa.

7. En werkt dit? 

Op de korte termijn wellicht wel, want het levert Rusland extra geld op dankzij de gestegen gasprijs. Maar op de lange(re) termijn wint Rusland er weinig mee. "Hun verdienmodel gaat eraan", legt Van den Beukel uit. 

De noodzaak om nog sneller dan gepland van Russisch gas en olie af te stappen, wordt alleen maar groter voor de Europese Unie. "Poetin schiet zichzelf hiermee toch in eigen voet."

Dat wordt bevestigd door de reactie van de Europese Unie. "Een nieuwe poging van Rusland om ons te chanteren met gas", noemt Ursula von der Leyen de stap op Twitter. 

Volgens de president van de Europese Commissie is de EU erop voorbereid. "Dit is onrechtvaardig en onacceptabel", aldus Von der Leyen. De twee getroffen landen krijgen gas van andere Europese landen, maakte zij op een persconferentie bekend.

De Europese ministers van energie zijn vandaag bijeen, onder meer om nieuwe sancties tegen Rusland te bespreken. Die worden waarschijnlijk nog deze week bekend.