Zorgen om ontbrekend noodplan als er een oliecrisis ontstaat

En hoe wordt de beschikbare diesel verdeeld, bijvoorbeeld om vrachtwagens voor het bevoorraden van supermarkten te laten blijven rijden en voor noodaggregaten van ziekenhuizen. Op dit moment is daar geen plan voor, constateert de Algemene Rekenkamer.

Genoeg voor 90 dagen

Deze onafhankelijke controleur van de overheid onderzocht hoe het is gesteld met de noodvoorraden die de overheid heeft aangelegd. Het gaat naast medicijnen en medische hulpmiddelen ook om contant geld en olie. 

Die laatste zit in de zogeheten strategische olievoorraad, goed voor wat er in 90 dagen aan olie wordt verbruikt in Nederland. Dat is ruim boven wat Europa eist: 61 dagen aan verbruik. 

Strategische voorraad

Van deze strategische voorraad wordt 85 procent beheerd door stichting Centraal Orgaan Voorraadvorming Aardolieproducten (COVA). De overige 15 procent ligt in de opslagtanks van oliemaatschappijen. 

Op het moment dat het nodig is - bijvoorbeeld door een dreigend tekort - kan besloten worden om de olie uit deze voorraad vrij te geven. Een reden hiervoor kan zijn als het Internationale Energieagentschap (IEA) besluit om in te grijpen. En dat gebeurt als er ineens 7 procent minder olie wordt aangeboden op de wereldmarkt. 

Sinds de jaren 70 heeft de IEA vijf keer aan z'n leden gevraagd om olie vrij te geven. Nederland gaf alle keren gehoor aan deze oproep. De laatste twee keer vonden dit jaar plaats, vanwege de oorlog in Oekraïne. 

Impact sancties onduidelijk

De Nederlandse voorraad is dus goed gevuld, maar de vraag is wat we eraan hebben na 5 december. Vanaf die datum geldt een importverbod op Russische ruwe olie. De EU straft het land hiermee voor de oorlog in Oekraïne.

Die straf doet ook pijn in Europa. Wat de precieze impact van de sancties zal zijn is nog onduidelijk, omdat de Europese Commissie ondanks een verzoek van Nederland hier geen analyse van heeft gemaakt, schrijft de Rekenkamer. 

Er zou best eens een tekort aan diesel kunnen ontstaan, verwachten het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK), het COVA en het IEA. Vorig jaar kwam ruim een derde van de ruwe olie die in Nederlandse raffinaderijen wordt verwerkt uit Rusland. En deze olie wordt veel gebruikt voor de productie van diesel. 

Prijzen gaan omhoog

Als de sancties op Russische ruwe olie ingaan, is het maar de vraag of er snel genoeg voldoende vervanging gevonden kan worden om aan de vraag uit Nederland te kunnen blijven voldoen. Sowieso zullen de energieprijzen stijgen, vooral die van diesel, verwacht het ministerie van EZK. 

Gebruik dan de diesel uit de strategische olievoorraad, zou je denken. Helaas, dat valt tegen, om twee redenen. Ten eerste sorteert dit maar voor een korte periode effect. 

Naar de hoogste bieder

En ten tweede wordt de olie vrijgegeven op de wereldwijde oliemarkt. Dat betekent dat de olie gaat naar degene die het meeste biedt, ook als dit betekent dat de olie naar de andere kant van de wereld gaat. Er zijn geen regels die dat verbieden. 

Dan is er nog een nadeel aan het gebruiken van de strategische voorraad. Het is moeilijk om die weer aan te vullen als olie zo schaars is. En je weet nooit of de olie op een later moment niet nog harder nodig is. 

Geen noodplan

Een ander punt van zorg waar de Rekenkamer voor waarschuwt is het ontbreken van een noodplan voor bij een oliecrisis. Dat is er bijvoorbeeld wel voor gas. Als daar een tekort aan dreigt te ontstaan, worden stapsgewijs groepen verbruikers afgesloten. Als eerste worden grootverbruikers afgesloten, als laatste ziekenhuizen en huishoudens. 

Zo'n plan is er niet voor als er een tekort aan diesel ontstaat. Er zijn bijvoorbeeld geen groepen gebruikers aangewezen die mogen blijven tanken. En dat terwijl sommige cruciale onderdelen van de economie draaien op diesel, zoals de logistiek en de bouw. 

Het ministerie werkt wel aan zo'n plan, meldt minister Rob Jetten in reactie op het onderzoek van de Rekenkamer.