Als zwanger raken niet vanzelf gaat: 'Het móést lukken'
Als zwanger raken niet vanzelf gaat, kom je voor keuzes te staan die elk zo hun eigen dilemma’s met zich meebrengen. Leg je je neer bij kinderloosheid of ga je de natuur een handje helpen? En zo ja, op wat voor manier dan? In de autobiografische roman 28 embryo’s geeft theaterregisseur Maaike van Langen een inkijkje in alles wat er komt kijken bij kwesties als eiceldonatie, IVF en adoptie.
Kinderen 'neem' je niet, die krijg je. Als het meezit. Maar soms zit het tegen, en lukt het niet om op de natuurlijke manier zwanger te raken. Wat doe je dan? 28 embryo’s vertelt het soms hartverscheurende en bij vlagen hilarische verhaal van vier stellen die op zoek gaan naar alternatieve manieren om een kind te krijgen.
Ze ontmoeten elkaar bij een adoptiecursus en leggen vervolgens ieder hun eigen bevreemdende reis af op weg naar de vervulling van hun kinderwens. Die reis brengt ze onder meer naar Spanje en de Verenigde Staten, confronteert ze met hormoonspuiten, eicel- en spermadonaties, embryo’s in de vriezer, de uiterste rekbaarheid van hun relaties en, uiteindelijk (spoiler alert!), met de geboorte van een x-aantal kinderen die niet op aarde waren gekomen zonder al dit kunst- en vliegwerk.
28 embryo’s is een roman, maar veel in het boek is echt gebeurd, vertelt auteur Maaike van Langen (51). "Natuurlijk heb ik sommige dingen uitvergroot, maar juist de meest onwaarschijnlijke scènes zijn niet verzonnen." Van Langen, in het dagelijks leven theaterregisseur, zag gelijk een goed verhaal in alles wat zij en haar nieuwe vrienden meemaakten vanaf het moment dat ze elkaar ontmoetten. Een gééstig verhaal zelfs, en tegelijkertijd heel existentieel.
"Een van de redenen dat ik het heb opgeschreven, is dat het zo absurd was waar we in zaten. De focus ligt niet op tragische toestanden, maar op de onverwachte dingen waar we steeds weer mee worden geconfronteerd en hoe gek dat is."
Miskraam na acht weken
In het boek (en in het echt) raakt Maaike één keer op de natuurlijke manier zwanger van haar vriend, maar die zwangerschap eindigt na acht weken in een miskraam. Als een volgende zwangerschap almaar uitblijft en de tijd begint te dringen, besluiten ze zich te verdiepen in adoptie en andere mogelijkheden om een kind te krijgen.
Uiteindelijk zoeken ze hun heil bij IVF. "In eerste instantie stond ik daar niet voor open", vertelt Van Langen. "Niet omdat ik tegen IVF ben, maar het was ver van mijn bed, ik had nooit stilgestaan bij de vraag of je dat moet willen, zo’n medische behandeling."
Als ze eenmaal toch voor IVF hebben gekozen, werpt dat weer nieuwe (ethische) dilemma’s op. Want wat doe je met de gecreëerde embryo’s die niet worden teruggeplaatst? Vernietigen, invriezen, doneren? En wat als je zwanger raakt van een tweeling en een van de twee de diagnose Down krijgt? "Als je er eenmaal aan bent begonnen, kun je niet meer terug en moet je daar wat mee. Dat zijn best heftige dingen, waar je je nauwelijks op kunt voorbereiden."
Anonieme eiceldonatie
De andere koppels lopen tegen soortgelijke kwesties aan. Een stel gaat voor adoptie, twee andere kiezen voor anonieme eiceldonatie; in Spanje, want in Nederland is dat illegaal. Een van de stellen moet uiteindelijk zelfs zowel een eicel als een zaadcel van een donor betrekken om een levensvatbaar embryo te creëren. In hoeverre is dat nog hun kind?
"Godzijdank heb ik niet voor die keuze gestaan", zegt Van Langen, die na de eerste IVF-poging in verwachting raakt van een tweeling. "Ik weet wel dat het geen simpele keuze is. IVF bestaat al veel langer, daarbij word je gedragen door veertig jaar ervaring. Eicel- en embryodonatie is een relatief nieuwe mogelijkheid, waarvan we nog aan het uitvogelen zijn hoe we ons daartoe moeten verhouden."
Een van de dingen die Maaike zich gaandeweg afvraagt, is waaróm ze eigenlijk zo graag een kind wil. Van Langen: "Het was absoluut niet iets wat ik mijn hele leven al wilde, meer zoiets van: als de situatie zich voordoet, zou het wel grappig zijn. Maar naarmate ik ouder werd, groeide toch die wens. Het werd veel belangrijker dan ik had verwacht."
"Ik denk dat dat grotendeels te verklaren is doordat je je als mens wilt voortplanten, dat je iets wilt achterlaten, jouw normen en waarden wilt doorgeven. En dat hoeft niet per se genetisch, dat kan op verschillende manieren. Voor mij gold ook dat ik het gewoon wilde meemaken, die ervaring. Waarom zou iedereen dat mogen meemaken en ik niet?"
Traject van maakbaarheid
Enigszins tot haar eigen verrassing kon ze zich moeilijk neerleggen bij een mislukking. "Op een gegeven moment denk je: het móét lukken. Überhaupt de gewaarwording dat iets niet lukte vond ik shocking. Ik was echt zo’n westers mens bij wie alles altijd maar lukte, en ik werd voor het eerst geconfronteerd met iets wat niet lukte. En dan kom je terecht in een traject van maakbaarheid. Kun je nagaan hoe extreem geprivilegieerd we hier leven."
Wat Van Langen ook verbaasde, was dat de regels op het gebied van draagmoederschap, adoptie en donatie zo verschillen per land. "De wetgeving loopt nog achter de nieuwe mogelijkheden aan. In Duitsland zijn draagmoederschap en de behandeling met donoreicellen verboden, maar daar wordt wel ieder jaar in verschillende steden een kinderwensbeurs georganiseerd waar vruchtbaarheidsklinieken van over de hele wereld zichzelf en hun mogelijkheden presenteren."
"In sommige landen is eiceldonatie helemaal verboden, in andere landen – waaronder Nederland – is het wel toegestaan, maar mag het niet anoniem. In het ene land kunnen ook alleenstaande vrouwen terecht, in het andere niet. Heel verwarrend allemaal."
Grenzen verleggen
Hoever kan en mag je gaan in het vervullen van een kinderwens? Op die centrale vraag in het boek heeft ook Van Langen het antwoord niet. "Niemand moet worden uitgebuit om draagmoeder te worden of eicellen af te staan, dat is voor mij wel een grens. Maar verder sta ik er ethisch gezien vrij open in, en ik denk dat er op dit gebied nog veel grenzen verlegd zullen worden in de toekomst. IVF was in het begin ook not done. Het is goed om open te staan voor nieuwe mogelijkheden."
Van Langen vindt het ook belangrijk om het hier meer over te hebben. "Wij zijn de eerste generatie die zelf kan kiezen of we zwanger willen worden en die tegelijkertijd probeert een gelijkwaardig werkend leven op te bouwen. Dan begin je op latere leeftijd over kinderen na te denken en dan zijn dit de problemen waar je tegenaan loopt. Toch zijn kinderloosheid, miskramen en vruchtbaarheidsbehandelingen nog steeds moeilijke onderwerpen om over te praten. Daar moeten we iets mee."
Veel vooroordelen
Ze hoopt dat haar boek bijdraagt aan meer begrip over wat er allemaal komt kijken bij alternatieve manieren van kinderen krijgen. "Er zijn nog altijd veel vooroordelen. Ik heb geprobeerd de menselijke kant ervan te laten zien. Hopelijk brengt het mensen op nieuwe gedachten."
'28 embryo’s' van Maaike van Langen verschijnt op 7 februari.