Langdurige eenzaamheid tast meer aan dan je denkt: 'Je IQ gaat omlaag'
Wat als je met een kopje koffie drinken met een vriend of een belletje met een vriendin je eenzaamheid niet oplost? Veel mensen - oud én jong - zijn langdurig eenzaam, en dan helpen deze simpele oplossingen niet meer. Bovendien kunnen de gevolgen van een 'eenzaam brein' groot zijn, zoals een verlaging van ons cognitief functioneren. "Het is dan te laat voor gezelligheid. Er moet herstel komen."
"Eenzaamheid is niet een tekort aan mensen, maar aan verbinding", legt Vanessa Smit, specialist op het gebied van eenzaamheid bij Humanitas Amstelland, uit. "Het gevoel van eenzaamheid voel je op een gegeven moment opkomen. Dit is bijna altijd na een verandering in je eigen patroon: er is iets veranderd in jouw leven waardoor je dit gevoel nu wel ervaart en daarvoor niet. Denk aan een overlijden, een verhuizing maar ook een nieuwe functie op je werk of de geboorte van je eerste kind."
"Eenzaamheid verdwijnt niet door meer mensen om je heen, maar door te werken aan de juiste verbindingen."
Een beginnend gevoel van eenzaamheid heeft over het algemeen een positief effect. "Iedereen ervaart weleens een moment van eenzaamheid. Als je sociale contacten misschien net even op een iets té laag pitje staan geeft je lichaam een seintje aan je brein. Dit gebeurt ook als je dorst of honger hebt, waarna je even wat drinkt of eet. Bij een gevoel van eenzaamheid zegt je brein: herstel je verbindingen", legt Smit uit.
Verbinding is een oerbehoefte
Dit gaat helemaal terug naar de oertijd. Toen moesten we bij de groep horen om te overleven. Verbinding betekende letterlijk veiligheid. Dat seintje van je lijf is helemaal niet erg, het is juist goed. Je kan dit dan herstellen door die ene vriend(in) even te bellen, weer eens naar je sportklasje te gaan of een praatje te maken met je buurman. Dit zijn kleine acties die helpen om dat patroon weer te herstellen.
"Een gevoel van eenzaamheid is een signaal van je systeem dat er iets dient te veranderen."
Niet iedereen kan dit gemakkelijk zelf herstellen. "Sommige mensen worden bijvoorbeeld angstig als het gaat om mensen uitnodigen, of ze beseffen dat ze eigenlijk maar weinig échte connecties hebben. Het gaat namelijk niet om de hoeveelheid mensen die je kent, maar om wie er naar je luistert."
Langdurige eenzaamheid – langer dan zes tot negen maanden – leidt tot een verlaging van het cognitief functioneren. Zo is er zelfs een vermindering van 10 tot 13 IQ-punten gemeld. Daarnaast heeft een 'eenzaam brein' gevolgen voor het hele functioneren, zowel mentaal als fysiek. Over het algemeen levert dat een aantasting van het zelfvertrouwen op, meldt het Eenzaamheid Informatie Centrum. "En daardoor trek je je nog verder terug", zegt Smit.
Zeker niet de enige
Het is belangrijk om dit gevoel van eenzaamheid te erkennen en daar vervolgens over te praten met je naasten of je huisarts. "Maar juist in het erkennen van die eenzaamheid schuilt de moeilijkheid. Dat is ontzettend kwetsbaar." Hier zit een stigma op, dat volgens Smit nog altijd stevig is.
Terwijl het thema iedereen raakt: ouderen, jongeren, maar ook mensen midden in hun bloei van het leven. "Bijna de helft van de volwassenen in Nederland voelt zich vaker eenzaam dan gezond is. Tegenover elke eenzame gepensioneerde staan er tien uit de beroepsbevolking. Dat zijn enorme aantallen. En toch voelt het vaak alsof jij de enige bent. Dat moet veranderen", zegt Smit. "Eenzaamheid is geen teken van zwakte, maar een logisch signaal van je lijf. Daar mogen we best wat liever voor zijn, én voor elkaar."
Wat te doen bij eenzaamheid?
Wat Smit betreft moet er een duidelijker onderscheid komen tussen aanpak en preventie van eenzaamheid. "Als iemand zich al lange tijd eenzaam voelt, helpen simpele oplossingen als een kopje koffie in het buurthuis vaak niet meer. Dan is het te laat voor gezelligheid. Er moet herstel komen. Het brein is dan zó overbelast door stress, dat het weer moet leren te kunnen ontspannen."
Eenzaamheid is dus zeker niet onschuldig, maar het is volgens Smit wel te doorbreken. "Een gevoel van eenzaamheid is een signaal van je systeem dat er iets moet veranderen. Eenzaamheid verdwijnt niet door meer mensen om je heen, maar door te werken aan juiste verbindingen. Wat zijn waardes die jij belangrijk vindt die je nu niet terugvindt in je sociale leven? Het is dusdanig concreet dat je er wel mee aan de slag kan."
Haar programma 'Creatief Leven' bij Humanitas is een voorbeeld van een training voor mensen die de cirkel van eenzaamheid willen doorbreken. "Het helpt mensen om hun sociale vaardigheden weer op te bouwen én om te ontdekken wie zij zijn en wat hen echt blij maakt. Alleen als je weet wat je nodig hebt, kun je het ook gaan zoeken."
