Spelcomputers cadeau in december, experts waarschuwen: 'Ouders onderschatten de risico's'
Voor veel kinderen staat een spelcomputer hoog op het verlanglijstje in december. Een PlayStation of Nintendo Switch wordt vaak gezien als hét cadeau van het jaar. Maar hoe zorg je ervoor dat het cadeau niet verandert in constante discussie over schermtijd of in ergste geval zelfs een gameverslaving? Kinderpsycholoog Steven Pont en gedragstherapeut Bas Brons leggen de grens tussen plezier en een potentieel probleem uit en geven handvatten.
Gamen hoort bij deze wereld
Games zijn niet meer weg te denken uit de leefwereld van menig kind. Dat klinkt onschuldig, maar het kan volgens Bas Brons, gedragstherapeut in de verslavingszorg SolutionS-Center, al op jonge leeftijd leiden tot een zekere afhankelijkheid. "Er is te veel normalisatie. Kinderen leren steeds vroeger dat veel gamen normaal is."
Hoewel gamen op zichzelf niet slecht is, mits het in mate gebeurt, is de grens tussen onschuldig plezier en een potentieel probleem flinterdun. Kinderpsycholoog Steven Pont ziet het vaak misgaan bij de regulatie ervan. "Kinderen beschikken simpelweg niet over het vermogen om na een halfuur spontaan te stoppen. Laat je ze hun gang gaan, dan gamen ze gerust vier uur achter elkaar. Regulatie moet van buitenaf komen, van de ouder."
"De grens tussen onschuldig plezier en een potentieel probleem is flinterdun."
Ontworpen om verslavend te zijn
De aantrekkingskracht van games is volgens de deskundigen niet toevallig. De game-industrie weet precies hoe ze het brein moeten prikkelen om spelers vast te houden.
"Games activeren het beloningssysteem in onze hersenen”, legt Pont uit. "Punten, muntjes en levels zorgen voor kleine dopamineprikkels die kinderen blijven aantrekken. Dat effect is letterlijk ontworpen door de game-industrie. Daar kun je als kind niet tegenop, ouders moeten hierop bijsturen."
Jongeren tussen 12 en 15 meest kwetsbaar
Brons noemt de aantrekkingskracht van games verontrustend. "Het brein is tot rond 24 jaar nog niet volledig volgroeid. Het motivatiesysteem is wel al actief, maar het controlesysteem nog niet. Vooral tussen 12 en 15 jaar zijn kinderen kwetsbaar. Sociale vergelijking en status in games spelen dan een grote rol."
Volgens Brons kan er al op jonge leeftijd afhankelijkheid ontstaan. Games bevatten vaak gok-elementen, zoals loot boxes, wat het beloningssysteem in de hersenen extra activeert en verslavingsrisico’s vergroot. En van die risico’s zijn ouders zich vaak niet bewust.
Signalen en gevolgen van een gameverslaving
Hoewel gameverslaving nog geen officiële DSM-5 diagnose (classificatie van een psychische stoornis) heeft, lijken de voorlopige criteria volgens Bas Brons sterk op andere verslavingen. De gevolgen van een gameverslaving kunnen dan ook veel impact hebben op het leven van je kind. "Jongeren raken achter op school, verliezen sociale contacten en trekken zich vaak terug uit het gezin, of raken juist vaker in conflict met hun ouders. In ernstigere gevallen komen kinderen nauwelijks nog buiten, neemt hun zelfvertrouwen af en ontstaat er slaapgebrek."
Ook de constante prestatiedruk in games kan angstklachten en somberheid versterken, wat weer kan uitmonden in nóg meer gamen als vlucht. Wanneer ouders vervolgens grenzen proberen te stellen kan overreactie optreden: woede of zelfs depressieve gevoelens. "Boosheid hoort bij het proces van afkicken van die constante prikkel en wijst duidelijk op een problematiek", waarschuwt Brons.
Handvatten voor ouders
Ouders die overwegen een spelcomputer cadeau te doen, doen er volgens Pont verstandig aan om vooraf stil te staan bij de verantwoordelijkheid die daarbij komt kijken. "Een gameconsole is geen apparaat dat een kind uit zichzelf op de juiste manier en balans gebruikt. Het vraagt om begeleiding, duidelijke afspraken en een consequente aanpak." Pont benadrukt dat regulatie niet iets is wat een kind zelfstandig kan, als ze het voor het zeggen hebben zouden ze namelijk urenlang gamen. Daarom begint gezond gamegedrag altijd bij de ouder volgens hem.
"Leg uit waarom er grenzen zijn. Dat hoeft echt niet streng te zijn. Vriendelijk en consequent werkt beter dan streng en wisselvallig." Ook helpt het om vanaf de eerste dag al vaste afspraken te maken, zoals een dagelijkse maximale speeltijd en het principe dat schermen pas later op de dag mogen worden gebruikt, nadat het kind bijvoorbeeld buiten heeft gespeeld. Gamen moet volgens Pont nooit het middelpunt van de dag worden.
Minstens zo belangrijk is open communicatie. Gedragstherapeut Brons moedigt ouders aan om een open gesprek aan te gaan. Vraag naar de games die ze spelen, wat ze er leuk aan vinden en waarom. Veroordeel niet, maar toon positieve interesse in wat kinderen spelen. "Zo voorkom je dat het een ‘stiekem’ onderwerp wordt."
Jouw voorbeeld telt
Verder is het van essentieel belang dat ouders zelf ook het goede voorbeeld geven. Wanneer ouders voortdurend met hun eigen telefoon of laptop bezig zijn, wordt het moeilijker om kinderen te overtuigen van het belang van balans.
Wanneer hulp nodig
Wie een spelcomputer cadeau geeft, moet bereid zijn om van tevoren al bijbehorende regels op te stellen om het gezond te houden voor je kind. Alleen zo voorkom je dat de nummer één wens van het verlanglijstje verandert in dagelijkse conflicten en een gameverslaving.
Mocht je als ouder merken dat ze ondanks de regels toch de controle kwijt zijn, kun je het beste professionele hulp inschakelen, van bijvoorbeeld instanties zoalsTrimbos Instituut, GGZ of de huisarts. Ga daarnaast ook met je kind in gesprek over eventuele onderliggende problemen. Dergelijke problematiek ontstaat namelijk vaak door een andere factor, zoals onzekerheid, eenzaamheid of faalangst.
