De puinhoop bij ABN: dit ging er allemaal mis in de witwasaffaire
ABN Amro heeft jarenlang een bende gemaakt van het tegengaan van witwassen door klanten. Ze werden bij binnenkomst niet gecontroleerd, kregen te lage risicoscores en als er wel een signaal doorkwam dat er iets niet in de haak was, werd daar geregeld niets mee gedaan.
Dat zijn de zeer zware verwijten die het Openbaar Ministerie (OM) de bank maakt. ABN Amro en het OM hebben daarom een schikking getroffen van 480 miljoen euro. Die bestaat voor 300 miljoen uit een boete en voor 180 miljoen euro uit een ontneming vanwege oneerlijk verkregen voordeel.
Dat voordeel bestaat eruit dat de bank jaren en jaren veel te weinig mensen op de antiwitwasafdeling had werken. Dat scheelde bakken met geld: volgens het OM in totaal dus 180 miljoen.
Wat er zo vreselijk mis kon gaan blijkt wel uit het feitenrelaas van het OM waar ook ABN Amro zich bij neerlegt.
Bij de poort gaat het al mis
Uit alles blijkt dat het al helemaal aan het begin misgaat. Bij miljoenen klanten voerde ABN namelijk in feite geen enkele controle uit toen zij een rekening openden.
Alleen de identiteitsgegevens werden automatisch gecontroleerd, maar er werd geen risicoanalyse gedaan. Daarom werden ze in de laagste risicocategorie gestopt en dat betekent ook meteen dat malafide transacties door deze klanten veel minder snel worden gespot.
Hoe beroerd het toezicht op nieuwe klanten was, blijkt ook uit het feit dat de bank er in juni 2018 achter kwam dat het van 7000 particulieren niet eens de voornaam kende, hetzelfde gold voor 1000 vermogende 'private banking'-klanten.
Waslijst aan verwijten
Dat zijn forse overtredingen van de wetgeving. Banken zijn verplicht om hun klanten te kennen én te controleren of zij hun rekeningen niet misbruiken om crimineel geld mee te verplaatsen. ABN schoot daar enorm in tekort.
De lijst met verwijten gaat nog wel even door. Zo verzuimde de bank ook om risicoprofielen in de loop van de tijd te updaten als daar aanleiding voor was. Zelfs bij klanten die veel cashstortingen deden, een goede indicator dat er weleens wat loos zou kunnen zijn, deed de bank onvoldoende onderzoek.
Monitoring: te weinig signalen en te weinig mensen
Doordat de bank de risicoprofielen niet op orde had, gaven de controlesystemen ook te weinig signalen af dat bepaalde transacties misschien niet in de haak waren. Hierdoor konden criminelen bijvoorbeeld geld witwassen zonder dat er een haan naar kraaide.
Extra pijnlijk is dat het systeem aan de ene kant dus te weinig verdachte transacties eruit filterde en dat de bank het aan de andere kant alsnog voor elkaar kreeg om fikse achterstanden op te lopen in de behandeling van de signalen die wel doorkwamen.
In 2019 was de achterstand opgelopen tot 20.600 meldingen die niet op tijd werden beoordeeld. Het OM schat dat daardoor zo'n 1400 transacties die rieken naar criminaliteit niet op tijd zijn gemeld bij justitie.
Welkom terug, boef
Het laatste grote punt dat het OM de bank kwalijk neemt, is dat ABN laks omging met het eruit werken van klanten die niet deugen. Klanten met zelfs volgens ABN een 'onacceptabel hoog risico' konden nog lang bij ABN blijven bankieren.
Tussen oktober 2017 en mei 2018 ontstond er een wachtrij van 3000 klanten die er eigenlijk uitgewerkt moesten worden, maar waar ABN nog niet aan toe was gekomen. Het bleek zelfs voor te komen dat klanten die er eerder uit waren gezet tóch weer welkom werden geheten als klant.
192 rekeningen
De fouten van de bank waren soms ronduit gênant, blijkt uit een aantal concrete casussen die door het OM worden genoemd. Zo opende een klant tussen 2014 en 2018 liefst 192 rekeningen op naam van 49 bedrijven. ABN rook geen onraad en gaf hem het allerlaagste risicoprofiel.
Het bleek geen zuivere koffie: de klant had 106 valse omzetaangiften bij de Belastingdienst gedaan. Van de 200.000 euro die hij van de fiscus kreeg, sluisde hij 120.000 euro weg naar privérekeningen. Daarna nam hij het contant op of gaf het uit.
Ondanks de veel te lage risico-inschatting gingen er bij ABN toch wat alarmbellen af. Dat is op zich goed nieuws, ware het niet dat het geen gevolgen had. Het risicoprofiel bleef staan op het laagste niveau en ABN deed geen melding van de verdachte transacties.
Oud-bestuurders op de korrel
Niet alleen de bank heeft problemen met justitie. Het OM heeft ook drie voormalig bestuurders van ABN als verdachte aangemerkt. Het gaat om voormalig ABN-ceo Gerrit Zalm en voormalig bestuursleden Joop Wijn en Chris Vogelzang.
Zalm en Vogelzang waren allebei werkzaam bij Danske Bank. Zalm als commissaris en Vogelzang als ceo. Vanochtend hebben zij hun functies neergelegd. In een reactie noemt de advocaat van Zalm de gang van zaken 'onnodig beschadigend'.
Joop Wijn, die ooit staatssecretaris van Financiën en minister van Economische Zaken was, is nu commissaris bij onder meer Schiphol. In een korte reactie laat de raad van commissarissen van de luchthaven weten op de hoogte te zijn gesteld van het onderzoek. Zij wensen Wijn 'succes'.
Melding bij de FIU
Een ander voorbeeld waar andere banken beter geen navolging aan kunnen geven: in 2016 krijgt ABN er een nieuwe zakelijke klant bij. Ook dit bedrijf werd weer ingedeeld in de laagste risicocategorie. Het bedrijf wordt er inmiddels van verdacht betrokken te zijn bij internationale btw-fraude.
Op 2 november van 2016 deed ABN al een melding bij de Financial Intelligence Unit, de organisatie waar banken verdachte transacties moeten melden. Er leek iets niet in de haak te zijn. Drie dagen later meld de FIU aan de bank dat de transacties inderdaad niet pluis lijken te zijn.
Toch geen actie
Maar ook in dit geval gebeurde er daarna weer bitter weinig bij de bank. Het risicoprofiel van het bedrijf werd niet aangepast of herbeoordeeld. En zo kon het ook gebeuren dat de schimmige zaken aanhielden. In augustus 2017 wordt het 80.000 euro gepind met 8 verschillende passen binnen een halfuur. ABN Amro meldde dit pas meer dan een jaar later aan de FIU.
Pas dáárna was de bank van oordeel dat de klant een 'onaanvaardbaar risico' vormde. Helaas drong dat dan weer niet door bij een ander onderdeel van de bank, waar het risiconiveau daar nog twee jaar ongewijzigd bleef. Sommige betrokken individuen bleven ondanks alles gewoon op '00 neutraal' staan: de laagste risicoscore.
Giftig recept
Het algemene beeld dat het OM schetst is dat er heel veel niet is gezien. En als er wel wat werd gezien, werd er geregeld niet goed op gereageerd. Dat heeft allerlei redenen. Een 'bedrijfscultuur waarbij zaken soms mooier werden voorgedaan dan zij in werkelijkheid waren' bijvoorbeeld, schrijft het OM.
Combineer dat met een versnipperd IT-landschap, slechte communicatie tussen verschillende afdelingen, veel te weinig mensen om klanten te controleren en 'onduidelijk en inconsequent' beleid en je hebt een uitstekend recept voor een witwasaffaire van jewelste.