'Gratis' kinderopvang goed idee? 'We kunnen de kwaliteit niet garanderen'

ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers liet vorige maand een formatiedocument slingeren in de trein. Het zou geen status hebben, maar gepraat wordt er wel. "Er wordt toegewerkt naar een situatie waarbij kinderopvang voor veel mensen gratis wordt en de kinderopvangtoeslag afgeschaft of hervormd kan worden", stond er.

De regels moeten minder ingewikkeld worden, mede door de toeslagenaffaire. Een belangrijke kanttekening is er ook: als de politiek zegt dat iets gratis is, dan ga je uiteindelijk toch betalen. Via belastingen en premies. Maar hoe en hoeveel is niet duidelijk.

5,5 miljard

De kosten voor vier dagen gratis opvang per week voor zowel werkenden als niet-werkenden worden in elk geval geraamd op 5,5 miljard euro per jaar (CPB). Overigens kan dat bedrag nog omlaag via een eigen bijdrage of het afschaffen van belastingvoordelen.

Kosten

In 2019 bedroegen de kosten voor de kinderopvang zo'n 3,8 miljard euro, becijferde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De overheid betaalde 3 miljard euro in de vorm van kinderopvangtoeslag, de rest kwam van de ouders zelf. Het ging in totaal om 656.000 ouders en bijna 986.000 kinderen in de formele kinderopvang (0-4 jaar).

Nederlandse ouders besteden volgens WomenInc, een organisatie die zich inzet voor gendergelijkheid, gemiddeld 20 procent van hun inkomen aan kinderopvang bij voltijdgebruik.

Collectief betalen?

Willen we collectief betalen voor de kinderopvang - en het dus 'gratis' maken? Belangenorganisaties zoals WomenInc en Stichting Voor Werkende Ouders en partijen zoals GroenLinks en D66 zeggen ja. Het is goed voor de ontwikkeling en kansengelijkheid van kinderen, zeggen zij bijvoorbeeld.

Een ander belangrijk argument is de traditionele rolverdeling in het gezin. Gemiddeld genomen werken mannen meer uren dan vrouwen en zorgen vrouwen meer uren dan mannen. Met gratis opvang moet dat gelijker worden getrokken. Daarmee worden vrouwen ook financieel zelfstandiger.

Doorbreken systeem

"We weten dat veel heterostellen de taken wel gelijk willen verdelen, maar bij 10 procent lukt dat maar", zei Suzan Steeman, expert arbeidsmarkt bij WomenInc, er recent over tegen RTL Z. Dat doorbreken begint volgens de organisatie onder meer bij het systeem.

Iets dat ook is gelukt in Zweden, waar dankzij beleid met bijna gratis kinderopvang en een half jaar bijna volledig betaald verlof voor moeder én partner een gelijkere verdeling is ontstaan. Zweden heeft volgens Unicef een van de meest gezinsvriendelijke overheden, maar de inkomstenbelasting is er ook relatief hoog.

'Gratis opvang loont'

Volgens WomenInc. verdient (bijna) gratis kinderopvang zich op termijn terug. Omdat we meer gaan werken en beter opgeleid raken, levert dat de staat uiteindelijk meer op dan het kost, zeggen ze op basis van berekeningen. Onder meer in de vorm van inkomstenbelasting.

Twee tot vier dagen opvang met een eigen bijdrage van 1 euro per uur kan resulteren in een plus van minimaal 500 miljoen euro. 

Ouders enthousiast

Veel ouders zijn enthousiast over gratis opvang, zo bleek recent uit een peiling van EenVandaag. Zo'n 40 procent zegt dan ook meer te willen gaan werken. Ook al is dat lang niet iedereen, dan nog is het goed nieuws voor onze economie, zegt Marjet Winsemius, directeur van Stichting Voor Werkende Ouders. "Voor ons is dit een no brainer."

Het is volgens haar dan wel van belang dat er een meerjarenplan wordt gemaakt om alles in goede banen te leiden. "Leg de verantwoordelijkheid bij een aparte instantie, weg van de Belastingdienst", zegt ze. Ook WomenInc benadrukt dat de kwaliteit van de opvang bovenaan staat.

'Organisaties boeten nu al in op kwaliteit'

Als de kinderopvang gratis wordt, dan wordt het alleen 'heel lastig om die kwaliteit te garanderen', zegt psycholoog en auteur van 'Wat doen we met de baby?' Marilse Eerkens. "Het idee van gratis opvang is sympathiek", zegt ze. Maar veel organisaties boeten nu al in, mede door de personeelstekorten.

"Jonge mensen in opleiding moeten als volwaardig personeelslid werken, omdat ze het anders niet meer kunnen bolwerken."

Druk wordt groter

De kwaliteit van de Nederlandse kinderopvang is relatief hoog, ook in internationale context, zeggen onderzoekers. Maar de druk is groot en wordt met gratis opvang groter, zegt Eerkens. "Dan vrees ik dat kinderen slechter af zijn."

Overigens is de Brancheorganisatie Kinderopvang zelf ook kritisch. Gratis gaat ten koste van de kwaliteit, waarschuwen ze. Het wordt te vrijblijvend, waar goede opvang valt of staat met regelmaat, structuur en betrokkenheid van ouders. Gaat het daarbij niet stap voor stap, dan zal de vraag exploderen en zullen er (langere) wachtlijsten ontstaan.

Loes Ypma van Brancheorganisatie Maatschappelijke Kinderopvang denkt daar anders over. Zij vindt het juist hoog tijd dat kinderopvang een basisvoorziening wordt. "Het stimuleert de ontwikkelingskansen van kinderen, verkleint kansenongelijkheid en biedt ouders de mogelijkheid om te kunnen werken." Zij hoopt dus vurig dat gratis kinderopvang in het regeerakkoord staat.

Meer agressie

Hoe ga je de persoonlijke aandacht en warmte garanderen die kinderen nodig hebben? Eerkens wijst ter illustratie naar Canada. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die gebruik maken van gratis opvang aldaar, vaker kampen met angst en agressie. Vooral kinderen uit kansarme gezinnen profiteren van gratis opvang, anderen gaan er juist minder op vooruit.

Echt goede opvang moet een verbetering zijn op thuis, stelt Eerkens. "Het is kostbaar en ingewikkeld om te organiseren." Er moet daarom liever geld naar kwaliteit dan kwantiteit. Naar de juiste begeleiding van kinderen. Doe je dat niet, dan creëer je een recept voor problemen op latere leeftijd, zegt de journalist.

Het welzijn van het kind moet kortom voorop staan. Om die reden is Eerkens ook voorstander van langer ouderschapsverlof voor beide ouders. Ook pleit ze voor een collectieve pot om dat te betalen, bijvoorbeeld in de vorm van een volksverzekering. "Kinderen zijn een maatschappelijke verantwoordelijkheid."