Gaan de prijzen in de winkels ook weer omlaag? Verwacht er niet te veel van
Voorlopig hebben we nog wel even te maken met stijgende prijzen, zoveel lijkt wel zeker. Maar als we weer in rustiger vaarwater komen, gaan de prijzen dan ook weer dalen?
Op dit moment stijgen bijna alle prijzen nog. Dat komt voor een groot deel voor de aanhoudend hoge energieprijzen. Daardoor zijn gas en licht veel duurder dan een jaar geleden. Ook producten in bijvoorbeeld supermarkten worden daardoor duurder.
Want ook de fabrieken waar die producten in worden gemaakt, of de kassen waarin ze worden gekweekt, hebben te maken met sterk stijgende kosten. Daar komt nog eens bovenop dat graanproducten duurder worden door de hoge graanprijzen, alles met een stekker wordt duurder door het chiptekort, alles wat vervoerd moet worden wordt duurder door de gestegen prijzen voor containervervoer en ga zo maar door.
En de grote vraag is dan: gaan de prijzen voor consumenten ook weer dalen, als de kosten voor producenten weer afnemen?
Probleem 1: de kosten dalen niet
Je zou misschien verwachten dat na zo'n sterke stijging van de energieprijzen, de kosten voor bijvoorbeeld gas en olie op termijn wel weer gaan zakken. "Maar nu verwachten we dat niet echt", zegt Hugo Erken, hoofd Nederlandse economie bij de Rabobank. De prijs voor gas zal mogelijk helemaal niet zoveel zakken omdat de vraag ernaar tijdens de energietransitie groot blijft.
Ook verwacht Erken dat de olieprijs relatief hoog blijft, door gebrekkige investeringen in de olieindustrie de afgelopen jaren.
In onderstaande video legt Frederieke Hegger uit waarom stijgende lonen de inflatie alleen maar verder aanwakkeren. (Tekst gaat door onder de video)
Probleem 2: vertraging
Een ander heikel punt is dat we veel prijsverhogingen als gevolg van hogere grondstofprijzen nog helemaal niet voor de kiezen hebben gehad, maar dat gaat veranderen. "Er zit een vertraging in de doorberekening in de consumentenprijzen", vertelt Erken. "Daar zit een maand of tien tussen."
Hoewel de prijzen voor bijvoorbeeld koffie, pasta en vlees al zijn gestegen, denkt hij dat er nog best veel in het vat zit. Voor we kunnen denken aan prijsverlagingen, zullen er dus eerst nog meer verhogingen aankomen, zo is de verwachting.
Kúnnen de prijzen dalen?
Ok, maar stél: de grondstofprijzen gaan wel dalen en de kosten voor producenten nemen dus af. Gaan die prijzen in de winkels dan ook omlaag? "Dat verschilt heel erg", zegt CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen. "Je hebt producten met een vrij volatiel prijsverloop, die willen weleens omhoog en omlaag gaan."
Energie en voedingsmiddelen staan erom bekend dat ze qua prijs heen en weer gaan, legt Van Mulligen uit. In het geval van voedingsmiddelen is dat vooral goed te zien bij versproducten, zoals aardappelen en fruit. Een betere oogst zorgt al snel voor meer aanbod en dalende prijzen, en omgekeerd werkt het net zo.
"Bij verwerkte producten is dat anders. Daar zit een hele schakel tussen boer en consument. De prijsontwikkeling is dan gematigder, maar het wordt niet makkelijk goedkoper." Met andere woorden: verwerkte producten worden minder snel duurder, omdat een minder groot gedeelte van de prijs wordt bepaald door de grondstofkosten, maar ook minder snel goedkoper.
En er speelt meer mee. Of prijzen makkelijk dalen als de productiekosten lager worden, heeft ook te maken met hoe competitief de markt is, legt Erken uit.
Bodemprijzen ten koste van producenten
Als producenten veel ruimte hebben om zelf prijzen te bepalen en weinig concurrentie hebben, dan zullen lagere inkoopprijzen vooral zorgen voor hogere marges. Gelukkig geldt dat niet in de Nederlandse supermarkt.
De Nederlandse supermarkten boksen juist vaak tegen elkaar op om de laagste prijzen te kunnen bieden, de zogenoemde supermarktoorlogen. "Die bodemprijzen verhalen ze op de producenten." In een verzadigde markt, kunnen de prijzen dus ook weer dalen, vertelt Erken.
Heel anders is dat bijvoorbeeld bij de rederijen. "Die hebben het afgelopen jaar meer winst gemaakt dan de afgelopen 20 jaar bij elkaar." De containerprijzen voor vrachtvervoer over zee schoten namelijk honderden procenten omhoog toen de vraag aantrok na de eerste coronaschok. Inmiddels is vraag en aanbod al veel meer in balans 'maar de prijzen blijven hangen'.
"Die winstmarges zijn wel prettig", vertelt Erken. En door de beperkte concurrentie in de branche, is er weinig druk om die prijzen weer te laten dalen. Die kosten zullen linksom of rechtsom trouwens ook weer terecht komen bij de consument, want ook transportkosten worden uiteindelijk doorberekend in de prijs.
We merken inflatie als 'ie achter de rug is
Het goede nieuws is dus dat prijzen over het algemeen wel onder druk komen te staan als er genoeg concurrentie is en de productiekosten dalen. Het slechte nieuws is dat de grondstofprijzen en daarmee de productiekosten nog wel eens lang hoog kunnen blijven.
En dan nog een vervelende uitsmijter: sommige mensen gaan de inflatie pas echt voelen, als die statistisch niet meer bestaat. Dat heeft alles te maken met de gestegen energiekosten.
De inflatie van bijna 12 procent afgelopen maand wordt voor een groot gedeelte bepaald door de gestegen energierekening. Voor de berekening van de inflatie gaat het CBS er daarbij in feite vanuit dat iedereen iedere maand een nieuw contract afsluit. Maar dat is natuurlijk in het echt niet het geval.
Stel de energieprijzen zijn in december net zo hoog als vorig jaar december, dan is de bijdrage aan de inflatie op dat moment 0. Maar als jij pas dan voor het eerst weer een nieuw contract moet afsluiten tegen een veel hogere prijs, ga je juist op dat moment opeens veel meer betalen.