Niet afvoeren, maar vasthouden: zo wordt de bodem ons waterreservoir

In Drenthe is de waterstand op veel plekken een halve tot een hele meter verlaagd. Om de bodem daar weer de sponswerking terug te geven die het voorheen had, zijn ze in de Hunzevallei een project gestart om water langer vast te houden.

"Daarmee voorkomen we dat er wateroverlast komt in de laaggelegen gebieden in Groningen", zegt Uko Vegter van Stichting Het Drentse Landschap. "En het legt een buffer van grondwater aan voor de drogere maanden. Er is hier natte natuur gecreëerd, waardoor het veen ook beschermd wordt. Als veengrond te droog wordt oxideert het, waardoor het inklinkt en broeikasgassen vrijkomen. Dat wordt hiermee dus voorkomen. Een win-win situatie."

Laat de natuur een handje helpen

Door klimaatverandering worden de lentes steeds droger en onze winters natter. Om droogte later in het jaar te voorkomen willen we dus juist zo veel mogelijk water vasthouden. "Dat is relatief nieuw voor Nederland, waar van oudsher het overtollige water juist zo snel mogelijk weggevoerd wordt via beken en rivieren naar de zee", aldus RTL-klimaatspecialist Bart Verheggen.

Zo houden boeren het grondwaterpeil graag kunstmatig laag, zodat de zware machines en koeien niet wegzakken in de zompige grond.

Een van de maatregelen die ze in Drenthe hebben genomen is de rivier De Hunze weer laten meanderen. Een rivier krijgt dan de ruimte, waardoor water niet te snel wordt afgevoerd naar lager gelegen gebieden, maar het zo juist de tijd krijgt om in de bodem te zakken.

De bodem is de beste plek om water vast te houden. Waterreservoirs aan het oppervlak nemen kostbare ruimte in en kunnen veel water verliezen door verdamping wanneer de temperatuur toeneemt in de lente en zomer - juist wanneer we het nodig hebben. Onder de grond kan veel water opgeslagen worden als appeltje voor de dorst.

In Drenthe hebben ze nog meer maatregelen genomen om dat te bereiken. Zo zijn beken minder diep gemaakt en in sommige gevallen helemaal gedempt. Dat laatste is bijvoorbeeld gedaan in Natuurgebied De Branden. Voorheen werd het regenwater dat zich in het dal verzamelde snel via sloten en beken afgevoerd.

Water verzamelen

"Daardoor is het gebied veel natter geworden, en daarmee is ook de begroeiing veranderd", legt Emiel Galetzka van Waterschap Hunze en Aa’s uit.

Op de hogere zandgronden zoals de Hondsrug zijn zaksloten en zakputten aangelegd. Door een ondiepe kuil of sloot te graven wordt voorkomen dat het water de heuvels afstroomt meteen naar het dal toe. Daarvoor in de plaats kan het water zich op die plekken verzamelen als een tijdelijk vennetje of sloot en langzaam de bodem intrekken.

Nederland waterland

Nederland waterland is van oudsher goed in het aanpakken en voorkomen van wateroverlast. Het belang daarvan zal alleen maar toenemen, aangezien extreme neerslag toeneemt door klimaatverandering. Warme lucht kan nu eenmaal meer waterdamp bevatten, dus als het regent komt het in grotere hoeveelheden naar beneden.

Maar daar komt dus een relatief nieuwe uitdaging bij. Hogere temperaturen leiden namelijk ook tot meer verdamping. Als het dan een tijdje niet regent kan het snel erg droog worden.

In deze video wordt verder uitgelegd hoe klimaatverandering zowel tot meer extreme neerslag als tot droogte leidt:

Een droge zomer, lekker toch?

Het is belangrijk dat te voorkomen, want droogte geeft allerlei problemen. Een sproeiverbod in de tuin is vervelend, maar te overzien. Voor boeren is een watertekort een ernstige bedreiging voor de oogst. Ook de natuur kan er langzaam door verpieteren.

Planten die een overmaat aan stikstof gewend zijn, hebben vaak minder diep reikende wortels. Daardoor zijn ze gevoeliger voor droogte. 

En droogte kan op nog meer manieren problemen geven. Velen zullen zich de foto’s herinneren van drooggevallen rivieren vorige zomer. De Rijn, de belangrijkste rivier van Europa, kampte met een extreem lage waterstand. Dat leverde een schadepost van miljarden op.

Behalve voor de scheepvaart heeft een lage waterstand ook gevolgen voor de fundering van gebouwen. Door de aanhoudende droogte dreigden honderdduizenden huizen te verzakken, zo meldde vereniging Eigen Huis in augustus. En laten we niet vergeten dat grondwater de belangrijkste bron voor de drinkwatervoorziening is.

'Aan zout water hebben we niks'

Daarom zijn waterbuffers hard nodig, roepen waterdeskundigen in koor. En vooral water lokaal vasthouden in de bodem. Dat is een miljardenoperatie die de komende decennia steeds belangrijker wordt. Eenmaal in zee wordt het zout, en daar hebben we niets aan.

"Het is water vasthouden zoveel mogelijk, en het dempen van klimaateffecten", zegt Uko Vegter. "Die effecten worden de komende jaren alleen maar scherper, dus we moeten er nog veel meer aan doen."