Waarom zo boos? Vier stellingen over woede

Ook Dennis Schutter, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht, zag afgelopen maandag hoe Djokovic zich niet kon inhouden. Een gevolg van het verschil tussen de 'verscheidene circuits' in onze hersenen, zegt Schutter. "Djokovic realiseerde zich wat er zou gebeuren na zijn actie: dat is cognitief. Maar op de wedstrijdbeelden zie je dat het hersengebied dat hem moest afremmen voor die actie, zijn werk niet deed. Djokovic' brein stond in een vechtmodus en er was niks anders voor hem dan zijn tegenstander en alles wat er tussen die lijnen gebeurde. Die vechtmodus wordt namelijk aangestuurd door een ander 'circuit'."

Het gevolg was een instinctieve reactie uit pure frustratie. "Ben je heel erg gefocust op iets of getriggerd door een gebeurtenis of emotie, dan ontstaat er tunnelvisie, waardoor je als het ware onthecht raakt van je omgeving. Het competitieve aspect van de wedstrijd wordt aangestuurd door het evolutionaire oude emotiesysteem in je brein: primitief gedrag zoals vechtgedrag. Iets wat wij gemeen hebben met dieren."

1. Gedrevenheid maakt boos

Er bestaat een relatie tussen gedrevenheid en agressie. Zit je helemaal in een wedstrijd en ben je vastberaden te winnen, dan is daarvan het gevolg dat je zenuwstelsel actiever wordt en dat onder meer je hartslag en spierspanning stijgen. De wisselwerking tussen brein en lichaam stelt iemand in staat te presteren. Schutter: "Alleen op die manier kun je een topprestatie leveren. Dat is natuurlijk heel mooi, maar gaat er in die toestand iets niet goed - zoals een misser tijdens een wedstrijd - dan kan dat leiden tot een agressieve actie."

Dat gedrevenheid en agressie dicht bij elkaar liggen, blijkt uit verschillende cijfers. "Mensen die competitief ingesteld zijn, of tot de groep sensation seekers behoren, scoren hoger op agressie en boosheid. Dit is voor een deel genetisch bepaald. Hoe wij ons uiten is een gevolg van hoe het in onze bovenkamer is geregeld en hoe we geboren zijn. Daarnaast wil ik niet de suggestie wekken dat agressie valt te verklaren op basis van puur en alleen hersenprocessen. Agressie wordt mede bepaalde door sociale, culturele en omgevingsinvloeden."

2. Mannen hebben kortere lontjes dan vrouwen 

Uit onderzoek is nooit gebleken dat mannen agressiever zijn dan vrouwen – of andersom. Wel is de manier waarop mannen hun agressie uiten, anders dan die van vrouwen. "Mannen neigen eerder naar fysieke agressie. Dingen slopen, elkaar slaan. Vrouwen zijn vaak gewiekster en uiten zich vooral verbaal door te roddelen of kwaad over elkaar te spreken."

Dat mannen gewelddadiger zijn, blijkt ook uit onderzoek van Franca Eurlings-Tonnaer, forensisch psycholoog bij VIGO. "Kijken we naar de geweldscijfers, dan zijn mannen oververtegenwoordigd ten opzichte van vrouwen. Mannen vertonen doorgaans meer fysieke, directe en reactieve agressie dan vrouwen. Je zou kunnen zeggen dat zij zich ook eerder laten provoceren dan vrouwen en dus over het algemeen een korter lontje hebben en woede eerder fysiek uiten."

De mate waarin mannen hun woede fysiek uiten, wordt beïnvloed door hormonen, zoals het steroïde hormoon testosteron. "Competitie, maar ook zelfvertrouwen spelen hierbij een rol. Testosteron maakt iemand niet per definitie agressief, maar zet je een paar mannen met hoog testosterongehalte in een competitieve sfeer tegenover elkaar, dan bestaat er een kans dat daar iets van agressie loskomt", zegt Eurlings.

3. Woedend op je geliefden 

Ben jij ook wel eens onbedoeld agressief of boos tegen je ouders of partner, terwijl je zielsveel van ze houdt? Dat is niet zo gek. "We zijn het onaardigst tegen de mensen waar we het meest van houden", zegt Schutter. Dit komt omdat we ons bij de mensen van wie we houden, ons doorgaans veilig voelen. "Je weet dat de relatie met die persoon waarvan je houdt, onvoorwaardelijk is. Je laat je emoties de vrije loop, omdat je weet dat het geen ernstige gevolgen heeft."

Je laten gaan en boos worden op iemand gebeurt wanneer je je op je gemak voelt en iemand vertrouwt, maar ook wanneer je op zoek bent naar bevestiging. Eurlings: "Het gaat dan om machtsvertoon of dominantie die voortkomt uit onzekerheid. Dit is – in tegenstelling tot de woede van Djokovic – niet een vorm van reactieve, maar defensieve agressie. Boos worden omdat je bang bent iemand te verliezen en vervolgens dreigen met dingen die je niet meent, om de ander te raken."

4. Woede is een vorm van stress

"Als je het biologisch bekijkt, is boos of kwaad worden een hele sterke stressreactie", beaamt Schutter. "We hebben een frontaalkwab die normaal gesproken onze impulsen reguleert. Deze zorgt ervoor dat we rustig met elkaar kunnen praten, dat we onszelf onder controle kunnen houden en dat we rationaal nadenken. Op het moment dat we woede voelen nemen andere delen hersenen de regie over. Hierdoor wordt logisch nadenken ons moeilijker gemaakt."

Om die reden is het ook zo goed als zinloos om met een boos of agressief persoon in gesprek te gaan. "Een goed voorbeeld is wanneer ik de tv uitzet bij mijn kinderen als we gaan eten. Woedend zijn ze dan. Praten is onmogelijk. Ik geef ze dan even de tijd om letterlijk af te koelen. Daarna gaat het weer", zegt Schutter.

Hetzelfde zie je gebeuren bij mensen die in paniek zijn. Zij schieten alle kanten op, want ook bij deze groep mensen wordt die hersendelen geactiveerd die ervoor zorgen dat we niet meer in staat zijn om rationeel en doelgericht een oplossing te zoeken. "Zou je Djokovic onder een hersenscanner leggen, dan zie je hoogstwaarschijnlijk dat de activiteit in de oude hersendelen hoog is. De voorste delen, die betrokken zijn bij ratio, zijn minder of niet actief en dat verklaart dan ook waarom hij die bal sloeg."