Zelf je vruchtbaarheid testen, heeft dat zin? 'De vraag naar meer informatie is enorm'

Anne Marie Droste (31) liep tegen de dertig toen ze haar baan in Singapore wilde opzeggen en op wereldreis wilde gaan. Aan kinderen beginnen was ze voorlopig nog niet van plan, maar had ze die luxe wel? In haar omgeving zag ze dat bij veel stellen de kinderwens niet zo makkelijk in vervulling ging. "Ik wilde daar niet heel laconiek over doen", vertelt ze. "De statistieken zijn best schokkend: 27 procent van de hogeropgeleide vrouwen blijft kinderloos, en een groot deel van hen heeft spijt dat ze niet eerder zijn begonnen."

Moest ze zich zorgen maken? "Ik wist wel dat voor je 30ste aan kinderen beginnen altijd beter is, maar daar koop ik niet veel voor. De ene vrouw kan op haar 43ste nog een drieling krijgen, terwijl de andere vrouw op haar 28ste geen eitjes meer heeft. Zo’n gemiddelde is leuk en aardig, maar je wilt weten waar jíj op die curve zit." De huisarts kon haar niet vertellen of ze moest opschieten; dat wordt pas onderzocht als je een jaar tevergeefs hebt geprobeerd zwanger te worden. En dat was nou precies niet wat Droste wilde.

"Ik snap het helemaal hoor, dat je als gezondheidssysteem niet gaat betalen voor dat soort testen als er niets mis is, maar veel vrouwen willen gewoon meer duidelijkheid over hun mogelijkheden. Ik vind het gek dat je pas iets leert over hormonen en vruchtbaarheid op het moment dat er iets mis is." In een privékliniek liet Droste haar vruchtbaarheid alsnog op eigen kosten testen. Ze bleek een relatief lage hoeveelheid eitjes te hebben, en een verhoogde kans om vroeger dan gemiddeld in de overgang te komen. "Daar schrok ik behoorlijk van; het was een wake-upcall voor me. Ik ben blij dat ik dit nu weet, en niet pas op mijn 38ste."

Toen Droste haar uitslag met vriendinnen besprak, wilden die ook allemaal wel zo’n test doen. Zo ontstond het idee voor Grip, dat ze samen met twee anderen oprichtte om iedereen toegang te geven tot de informatie die voor haarzelf zo waardevol bleek.

Wie een test wil doen, vult op de website van Grip een uitgebreide vragenlijst in. Wat is je medische geschiedenis? Hoe regelmatig is je cyclus? Gebruik(te) je anticonceptie? Op basis van de antwoorden bepaalt een van de dokters van het bedrijf waar wel en niet op getest kan worden. Vervolgens krijg je een kitje thuisgestuurd, waarmee je 7 tot 10 druppels bloed bij jezelf afneemt. Het buisje stuur je op naar het laboratorium, dat het bloed test op de vier meest voorkomende oorzaken van verminderde vruchtbaarheid. Dat zijn volgens Grip schildklierproblemen, een laag aantal eitjes, geblokkeerde eileiders en PCOS (een hormonale afwijking waarbij de eisprong vaak uitblijft). Je krijgt een uitgebreid rapport toegestuurd, dat je in een videocall bespreekt met een van de Grip-dokters.

Meer inzicht in je vruchtbaarheid is nooit weg, maar daar hangt wel een prijskaartje aan: met 159 euro zijn de testen niet bepaald goedkoop. "Het is best aan de prijs ja", beaamt Droste. "Ik zou willen dat er iets wordt vergoed. We zijn daarover met verzekeraars in gesprek, maar dat is een lang traject. Wij maken er op dit moment in ieder geval absoluut geen winst op." De prijs lijkt nieuwsgierige vrouwen tot dusver ook niet tegen te houden. "De vraag is enorm", zegt Droste. "We leven in een tijd waarin jonge vrouwen dit soort informatie graag willen hebben. We zien dat als een iemand de test doet, haar vriendinnen het een paar weken later vaak ook doen."

'Ik had duidelijkheid. Nu kon ik actie ondernemen'

Jocianne Alves (32) deed de Grip-test vorig jaar. Ze had altijd het gevoel gehad dat ze geen kinderen kon krijgen en wilde weten of dat gevoel klopte. "Ik had een relatie van tien jaar achter de rug waarin ik geen anticonceptie gebruikte en was nooit zwanger geraakt. In mijn huidige relatie waren we al zeker een jaar actief aan het proberen zwanger te raken, maar zonder resultaat. Dus mijn gevoel kwam niet uit de lucht vallen."

Maar als ze al zolang probeerden zwanger te worden zonder resultaat, kon ze toch ook haar vruchtbaarheid laten testen op de reguliere manier, in het ziekenhuis? "Klopt, dat stond al gepland, maar ik was ongeduldig en wilde gelijk weten waar ik aan toe was."

Acht weken zwanger

Jocianne bleek cysten te hebben op haar eierstokken, wat kan duiden op PCOS. "Ik vond het niet leuk om te horen, maar ik had ook iets meer duidelijkheid. Nu kon ik actie ondernemen." Een echo in het ziekenhuis wees uit dat ze daadwerkelijk PCOS heeft. Jocianne besloot haar levensstijl radicaal om te gooien om zo gezond mogelijk een vruchtbaarheidstraject in te gaan. Ze slikte supplementen en stopte met het eten en drinken van suiker en zuivel. Of dat het is geweest zal gissen blijven, maar feit is wel dat het vruchtbaarheidstraject niet meer nodig is voor Jocianne en haar vriend. Net voordat ze zouden beginnen, bleek ze zwanger. "Acht weken ben ik nu. Ik had het wel gehoopt, maar nooit verwacht."

Voor Jocianne was de test dus nuttig. Koen Deurloo, gynaecoloog bij het Diakonessenhuis in Utrecht, ziet ook zeker goede kanten aan de testen. "Preventieve geneeskunde, zorg toegankelijk maken voor mensen die geen patiënt zijn, past helemaal in deze tijd. Ik vind het heel goed dat het er is, we merken in het ziekenhuis ook dat die vraag groot is."

Maar de uitwerking zou in zijn ogen beter kunnen. Hij vindt dat doe-het-zelf-testen zoals die van Grip te kort door de bocht gaan. "Vruchtbaarheid is meer dan antistoffen, hormonen en wat orgaanfuncties. Meer dan een derde van de stellen komt er nooit achter wat de reden is voor hun onvruchtbaarheid. Zelfs wij gynaecologen en fertiliteitsartsen weten er nog niet alles over, er is nog veel onbekend. Een vingerprikje voor je vruchtbaarheid klinkt natuurlijk lekker, maar een bloedtest alleen zegt niet genoeg voor een betrouwbare voorspelling. Het geeft je een globaal idee, maar je moet er niet alles aan ophangen."

Zoeken naar ziektes

Het hormoon AMH bijvoorbeeld, waar Grip op test om PCOS en een laag aantal eitjes uit te sluiten, is volgens de beroepsvereniging voor gynaecologen NVOG geen goede voorspeller van vruchtbaarheid of menopauze bij gezonde vrouwen. De richtlijn zegt dan ook: test daar niet op in die groep. "Je bent aan het zoeken naar ziektes in een groep die gewoon gezond is, met testen die ontwikkeld zijn voor mensen die al een tijdje proberen zwanger te worden", legt Deurloo uit. "We weten niet wat een laag AMH-niveau zegt bij gezonde vrouwen. In de meeste gevallen is het helemaal niet nodig om te testen, 90 procent van de vrouwen is binnen een jaar zwanger. Dat is ook de reden dat je pas na een jaar wordt doorverwezen naar een specialist."

Droste is zich bewust van de richtlijn. "We weten dat wat we testen buiten de richtlijn voor gynaecologen valt", reageert ze. "Ze zijn waarschijnlijk bang dat de uitslagen verkeerde reacties oproepen. Dat snap ik, maar het heeft ook iets betuttelends. Dat mijn AMH-niveau laag is hoeft niets te zeggen over mijn vruchtbaarheid nee, maar ik ben prima in staat om zo’n uitslag in context te plaatsen en te praten met een dokter over wat het betekent. Dat duiden doen onze artsen ook met iedereen die een test heeft gedaan. Wat is er dan op tegen?"

Onnodige onderzoeken

Het gevaar bestaat dat vrouwen door testen als die van Grip ofwel onterecht gerustgesteld worden, of onnodig bang gemaakt, meent Deurloo. ''Je kunt ten onrechte het idee krijgen dat je nog wel even hebt en op basis daarvan je kinderwens uitstellen, waardoor je uiteindelijk juist in de problemen komt." Aan de andere kant kun je door een op het oog zorgwekkende uitslag misschien ongerust worden terwijl er helemaal niets aan de hand is. "Dat kan weer leiden tot onnodige onderzoeken, die ook weer niet zonder risico zijn."

Hoe voorkomt Grip dat vrouwen ten onrechte bang gemaakt dan wel gerustgesteld worden? "We hebben een psycholoog naar al onze rapporten laten kijken om te zorgen dat we alles op de juiste manier brengen", zegt Droste. "Onze dokters geven duidelijk tekst en uitleg in de videocall en daarnaast doen we veel follow-ups. Hoe gaat het met je, hoe voel je je erover, wat heb je veranderd? Het is echt niet 'succes ermee, aju, tot nooit meer ziens'. Natuurlijk zullen er altijd een paar vrouwen zijn die de verkeerde conclusies trekken, daar ontkom je niet aan. Ik wil niet beweren dat we foutloos zijn, maar we zijn ons bewust van de risico’s en doen hard ons best om die te minimaliseren."

Eitjes invriezen

Grip werkt op dit moment samen met hoogleraar voortplantingsgeneeskunde Frank Broekmans van het UMC Utrecht aan een studie die in kaart moet brengen wat vrouwen daadwerkelijk met de resultaten doen. "Ik hoop dat we over een aantal jaar meer inzicht hebben in hoe deze testen het keuzeproces van vrouwen veranderen."

Droste zelf besloot op basis van haar test haar eitjes te laten invriezen. "Aangezien ik niet denk dat ik de komende jaren zwanger zou willen worden, zie ik het als een soort verzekeringspolis voor de toekomst. Ik weet dat het geen garantie is, maar hoe jonger de eicel hoe beter."

En de man dan?

Deurloo wijst erop dat 30 procent van de vruchtbaarheidsproblemen bij de man ligt. Grip biedt voor hen geen vruchtbaarheidstesten aan. Bewust, zegt Droste. "Het merendeel van de vrouwen die bij ons een test bestellen is een jaar of 27, 28 en wil niet nu zwanger worden, maar gewoon haar lichaam leren begrijpen. Pro-actief, zonder per se in een relatie te zitten. Ik zie Grip op de lange termijn meer als een hormoonbedrijf voor vrouwen dan als een zwangerwordenbedrijf."