Het verborgen leed dat de overgang heet: 'Ik functioneerde niet meer'

"Ik dacht altijd dat vrouwen die klaagden over de overgang zeurpieten waren. Af en toe een opvlieger, dacht ik, hoe erg kan het zijn? Tot ik het zelf ervoer en me kapot schrok. Bizar wat hormonen kunnen doen." Heidy Amory (55) kwam zo’n tien jaar geleden in de overgang, en ligt er ’s nachts nog steeds wakker van. Het begon met hevige bloedingen, vertelt ze. "Het was niet normaal hoeveel bloed ik verloor. Het is dat ik op dat moment vakantie had, anders had ik niet eens kunnen werken. En wat zeg je dan tegen je baas? Ik ben er maandenlang verzwakt van geweest. Ik raakte in paniek, want ik had geen idee dat dit bij de overgang kon horen."

Na haar laatste menstruatie (de zogenoemde menopauze) kreeg Heidy ook last van enorme stemmingswisselingen. "De ene dag zag ik het allemaal niet meer zitten, een dag later was er niets aan de hand. Het heeft een tijd geduurd voordat ik besefte dat het hormonaal was. Hetzelfde geldt voor de angsten die me ineens overvielen. Ik durfde niet meer op de snelweg te rijden, lag halve nachten te piekeren over de raarste dingen."

Lang hield Heidy zich groot en wilde ze niemand laten merken waar ze mee zat. "Ik dacht dat ik me aanstelde, maar het voelde alsof er een achtbaan door me heen raasde. Ik zat niet lekker in mijn vel, ging dingen vermijden, werd onzeker, ging erg aan mezelf twijfelen. Ik praatte er met niemand over. Het gaat wel weer over, dacht ik. Je wilt niet worden weggezet als een zeurpiet."

Pas sinds kort weet ze dat al die dingen bij de overgang horen. "Ik wou dat ik dat eerder had geweten; dat had me veel leed bespaard. Het helpt al zoveel als je weet waar je klachten vandaan komen en dat je niet de enige bent die ermee worstelt. Er wordt echt nog te weinig over gepraat."

Heidy is een van de ruim 1,5 miljoen Nederlandse vrouwen tussen de 40 en 60 jaar die jaarlijks te maken hebben met de overgang. Ruim 80 procent van hen heeft last van opvliegers, hartkloppingen, slaapproblemen, concentratieproblemen, angstaanvallen en/of depressieve gevoelens. Bij één op de drie vrouwen zijn die klachten zo hevig dat ze thuis komen te zitten.

'Het is een hormonale tsunami'

Bij Monique Steenvoorden (57) was dat laatste niet het geval, maar dat had niet veel gescheeld. "Het is een ding hoor, ik ben er eerlijk over. Het wordt onderschat. Je wordt leeggezogen, het is een hormonale tsunami. Ik heb het geluk dat ik zelfstandige ben en mijn eigen tijd kon indelen. Als ik nog in het bedrijfsleven had gewerkt had ik het niet getrokken."

De overgang begon bij haar op haar 44ste met hartkloppingen, zweetaanvallen en een kort lontje. "In het begin heb je zelf niet door wat er gebeurt. Ik was heel erg moe, had hoofdpijn, spierpijn alsof ik grieperig was en kwam kilo’s aan. En elke menstruatie was een bloedbad. In de laatste jaren had ik ’s nachts dubbele maandverbanden in en dan nog liet ik bloedsporen in de gang achter als ik naar de wc liep."

Om haar klachten te verminderen probeerde ze van alles, van alternatief tot regulier, maar niets hielp. "Ik heb echt moeten afwachten tot het minder werd. Slapen doe ik nog steeds niet goed, en ik heb het altijd heet, maar het neemt gelukkig eindelijk wat af nu."

Op 38ste in de overgang

Marcelle Meesters (50) schreef samen met ziekenhuisbestuurder Mirjam van ’t Veld een praktische gids voor vrouwen in de overgang, Overgang van top tot teen, waarin ze samen onderzoeken wat de overgang precies is, wat je zelf kunt doen en welke behandelingen er zijn. Ze kwamen allebei jong in de overgang en konden er nauwelijks goede informatie over vinden. "Ik was op mijn 38ste net moeder geworden en daarna ben ik meteen de overgang ingeschoten", vertelt Marcelle.

"Ik had een kort lontje, stemmingswisselingen, opvliegers, sliep slechter, mijn menstruatie kwam niet meer normaal op gang. Het werd eerst onder de noemer ontzwangeren geschaard, later dachten artsen dat het aan mijn schildklier lag, maar na twee jaar bleek het toch echt de overgang te zijn. Het ging steeds slechter, het sluipt erin. Uiteindelijk was mijn kaarsje opgebrand en kwam ik met het stempel burn-out thuis te zitten. Ik functioneerde niet meer."

Op een gegeven moment stapte ze naar een gynaecoloog om zich te laten voorlichten over het gebruik van hormonen. Omdat je lichaam in de overgang steeds minder vrouwelijk geslachtshormoon aanmaakt, kan het helpen om dit aan te vullen. Er is een licht verhoogd risico op borstkanker, eierstokkanker en trombose bij vrouwen die de hormonen langer dan vijf jaar gebruiken, maar de risico’s waren in Marcelles geval zo klein dat ze besloot ervoor te gaan.

"Ik begon met die hormonen en binnen twee weken was ik er weer. Een wereld van verschil. Ik was in een klap genezen van mijn zogenaamde burn-out. Wat een wondermiddel, het heeft me er echt bovenop geholpen. Ik kwam weer thuis in mezelf, herkende mezelf weer."

Marcelle dacht dat ze al behoorlijk wat wist over de overgang, maar tijdens het schrijven van het boek ging er een wereld voor haar open. "Ik viel van de ene verbazing in de andere. Zo wist ik niet dat je bekkenbodemspieren kunnen verslappen tijdens de overgang, wat tot incontinentieproblemen kan leiden, en moet je kennelijk kleinere porties gaan eten omdat je stofwisseling vertraagt, anders kom je aan. Verder blijken mannen ook in de overgang te kunnen komen, al is dat zeldzaam. Dat was allemaal nieuw voor me."

'Je hoeft niet te lijden'

Ook ontdekte ze dat de benauwdheid waar ze last van had niet door haar hooikoorts kwam maar door ernstige astma, ontwikkeld tijdens de overgang. "Weten waar je klachten vandaan komen, scheelt al een hoop. Dat is een van de redenen waarom we het boek hebben geschreven: kennis delen. De andere reden is het taboe doorbreken, want er wordt nog steeds te weinig serieus over de overgang gesproken. Terwijl het iedere vrouw overkomt op een bepaald moment in haar leven. Gelukkig zijn er ook veel vrouwen die er geen of minder last van hebben. Voor de ongelukkigen die het wel heel zwaar hebben: je hoeft niet te lijden. Er is echt iets aan te doen."

Vijf praktische tips uit Overgang van top tot teen:

1. Maak het bespreekbaar met je arts en je omgeving.
2. Kom of blijf in beweging.
3. Eet gezond en niet te veel.
4. Zorg voor een goede nachtrust.
5. Ken je getallen: bloeddruk en cholesterol, gewicht.

Speel jezelf gezond

Cardioloog Janneke Wittekoek heeft een interactieve game bedacht die vrouwen in de overgang moet stimuleren gezonder te gaan leven. Want de overgang heeft ook invloed op je hart en je bloedvatenstelsel, legt Wittekoek uit. "Ons hart en onze bloedvaten worden redelijk beschermd door het vrouwelijk hormoon oestrogeen, maar zodra dat in de overgang wegvalt, treedt er een enorme versnelling op van hart- en vaatverslechtering. En hoe hoger je bloeddruk, hoe meer last je hebt van overgangsklachten." In haar praktijk ziet ze daar elke dag de gevolgen van. "We kunnen enorm veel ellende voorkomen door wat meer aandacht te besteden aan preventieve maatregelen."

Zelf begint Wittekoek bij haar patiënten meestal met het goed op orde krijgen van de risicofactoren voor hartklachten, waaronder een hoge bloeddruk, hoog cholesterol en overgewicht. Via het spel, Greenhabit Heartlife, dat maandag wordt gelanceerd, kan dat op een leuke manier. Gebruikers krijgen drie maanden lang elke dag vijf kleine opdrachten over voeding, bewegen, positief denken, ontspannen en geluk, met het doel om een blijvende gezonde gedragsverandering teweeg te brengen. Wekelijkse uitdagingen en beloningen motiveren extra om het goede gedrag vol te houden, is het idee.

Het brein beïnvloeden 

Wittekoek verschijnt zelf in het spel als een avatar-cardioloog die uitleg geeft over zaken als oestrogenen, cholesterol en overgangsklachten. "In mijn spreekkamer kan ik cholesterol en bloeddruk behandelen bij iemand met hartklachten, maar het brein beïnvloeden doe je niet even. Dit spel helpt daar enorm bij. Met alle wetenschappelijke kennis die we hebben is het eigenlijk te gek voor woorden dat ik moet gaan zitten wachten tot er iemand voor me zit met een dreigend hartinfarct, terwijl het in veel gevallen zo makkelijk te voorkomen is. 90 procent van de hart- en vaatziekten, de belangrijkste doodsoorzaak wereldwijd, is te voorkomen door het verbeteren van je leefstijl."