Brankele nam haar burn-out onder de loep en kreeg er nóg een

In deze Week van de Werkstress denderen de cijfers confronterend binnen. Eén op de vijf werknemers in Nederland ervaart burn-outklachten. Dat zijn 1,6 miljoen mensen. Samen zitten zij 11 miljoen dagen per jaar ziek thuis door werkstress en werkdruk, becijferde onderzoeksorganisatie TNO.

Brankele Frank was een van die Nederlanders. Tot twee keer toe zelfs. Ze schreef een boek over haar ervaringen, die ze als afgestudeerd neurobioloog ook op een wetenschappelijke manier bestudeerde. Ze hoopt dat het 'andere burnies' handvatten biedt om te genezen, 'nog-niet-burnies' helpt hun stress te herkennen en te reguleren, en alle sceptici ervan overtuigt dat een burn-out niet tussen de oren zit.

Bij haar ging het de eerste keer mis toen ze zich als twintiger drie slagen in de rondte werkte als strategieconsultant. "Ik zat een aantal maanden op een zwaar project in het buitenland dat ik niet heel leuk vond", vertelt ze. "We werkten elke dag in een muf kantoortje zonder ramen, van 8 uur ’s ochtends tot 10 uur ’s avonds. Tegelijkertijd was ik aan het trainen voor een triatlon, zonder enige ervaring met zwemmen, fietsen of hardlopen. Dat kon ik wel, dacht ik – de overmoed van een twintiger die vol in het leven denkt te staan."

Twee uur lang huilen

Het blijkt te veel. Brankele wordt doodmoe, maar kan niet slapen. "Daar begon het mee. Ik merkte ook dat ik heel prikkelbaar en labiel werd. Alles greep me erg aan. Ik kon zo twee uur huilen zonder dat ik wist waarom. En ik kon het allemaal niet meer zo goed relativeren." Brankele wordt langzaamaan steeds vermoeider, krijgt hoofdpijn en kan zich niet meer concentreren.

"Het is me nog wel gelukt het project af te krijgen, maar daarna werd ik ziek. Toen ik weer terugkwam op kantoor, merkte ik dat ik gesprekken van collega’s niet meer kon volgen. Ik hoorde dat ze spraken, ik kende de betekenis van de woorden, maar ik snapte gewoon niet meer wat ze zeiden. Een bevreemdend gevoel." Daarbij komt de bijna onbedwingbare behoefte om op de grond te gaan liggen en letterlijk in te storten. "Ik was zo ontzettend moe dat zitten al te veel energie kostte."

De bedrijfspsycholoog die ze kort daarna bezoekt is direct gealarmeerd, zegt dat Brankele regelrecht een ravijn in aan het rennen is en stuurt haar naar huis. Brankele zelf ziet de ernst er dan nog niet zo van in. "Het heeft best een tijd geduurd voordat ik besefte dat dit dus een burn-out was. Bij een burn-out had ik het beeld voor ogen van tere zieltjes die instortten na jaren van saai, onbevredigend en hard werk. Uitgeput door de uitzichtloosheid van het zouteloze kantoorbestaan. Dat beeld hielp niet bepaald bij de acceptatie."

Na vijf weken re-integreren 

Ze denkt dat ze na een paar dagen wel weer naar haar werk kan, maar haar klachten verergeren alleen maar. "Ik kreeg meer en meer hoofdpijn en ik kon steeds minder. Ik kon de dagen van de week niet meer opzeggen, vergat de namen van vrienden. Het was heel confronterend en surrealistisch. Toch begon ik na vijf weken alweer met re-integreren. Veel te vroeg natuurlijk, maar ik voelde me schuldig tegenover mijn collega’s en vond dat ik weer aan het werk moest."

Als ze kort daarop opnieuw uitvalt, besluit ze te onderzoeken wat er nou precies aan de hand is met haar hoofd. Ze is immers opgeleid tot neurobioloog, en neurobiologen willen snappen hoe het brein werkt. Welke processen zijn er van slag, welke stofjes zijn er te veel of te weinig, welke verbindingen zijn er verbroken? En het belangrijkste – als consultant is dát wat ze doet – hoe kan ze het oplossen?

"Mijn gedachte was simpel: als je been gebroken is, ga je er niet tegenin. Je snapt wat er aan de hand is en dat vergemakkelijkt het genezingsproces. In mijn geval was die acceptatie er totaal niet, simpelweg omdat ik niet begreep wat er gaande was. De buitenwereld zag mijn beperkingen ook niet. Zo bleef ik mijn hersens onwillekeurig tot moes slaan. Ik moest eerst begrijpen wat er in mijn hoofd kapot was."

Hersenvolume neemt af

Het brein van iemand met chronische stress ziet er wezenlijk anders uit dan een 'normaal' brein, ontdekte ze. "Stress wordt gedreven door de hormonen adrenaline en cortisol. Die zijn over het algemeen nuttig, maar ze zijn erop gemaakt om af te nemen als het 'gevaar' geweken is."

"Als je cortisol te lang te hoog is, normaliseert het niet meer. En dan kan het veel schade aanrichten. Je immuunsysteem kan van de leg raken en de dynamiek in je hersens verandert. Je ziet zelfs dat onder invloed van chronische stress het hersenvolume afneemt; de grijze massa slinkt."

Het gevolg is dat je cognitieve functies worden aangetast: je kunt minder goed nadenken, onthouden, concentreren en plannen. Tegelijkertijd groeien de hersencellen in de gebieden die verantwoordelijk zijn voor je emoties. "Het resultaat is een omgeslagen balans. Je bent veel emotioneler, overgevoelig én minder goed in staat om die emoties te sussen. Het is een vicieuze cirkel van stress die stress veroorzaakt, waardoor je nog gestrester raakt."

Lethargisch op de bank liggen

De kennis over wat zich in haar hoofd afspeelt, helpt haar te accepteren dat ze echt ziek is en dat het niet tussen haar oren zit. Na maanden kan Brankele zich eindelijk overgeven aan haar burn-out. "Ik deed gewoon hele dagen niks. Geen series kijken, geen boeken lezen, niet in de tuin wroeten – alleen maar lethargisch op de bank liggen, ademhalen en naar de keuken strompelen als ik honger kreeg. Elke keer als ik probeerde meer te doen, werd ik na vijf minuten te moe."

Het was een pijnlijke en eenzame tijd, zegt ze. "Ik was mezelf kwijt, voelde me gestript van mijn identiteit. Als ik niet meer kon nadenken, geen ad remme grapjes meer kon maken en niet meer kon werken, wat was mijn functie dan nog als mens?"

Niemand snapte echt waar ze doorheen ging, en omdat ze er nog middenin zat, lukte het haar ook niet het goed uit te leggen. "Ik had ook niet veel energie voor vrienden. Terwijl zij allemaal spannende dingen deden, zat ik de hele tijd in mijn eentje thuis te sippen. Het gat tussen mijn leven en dat van mijn vrienden werd steeds groter en onoverbrugbaarder. Een aantal van hen ben ik ook kwijtgeraakt."

Elke twee uur pauze

Met een behandelmethode voor mensen die aan het chronisch vermoeidheidssyndroom lijden, krabbelde Brankele langzaam maar zeker weer op. "Ik kan het iedereen aanraden. Je kijkt eerst hoelang het bij jou duurt tot je klachten ontwikkelt. Bij mij was dat twee uur na het opstaan. Op basis daarvan nam ik na elke twee uur een pauze van 15 à 20 minuten. Even mediteren of liggen met mijn ogen dicht. En dat dan de hele dag, tot je ’s avonds naar bed gaat. Pas op het moment dat je je ’s avonds nog energiek voelt, kun je die periode met 10 procent verlengen. Dat heb ik een aantal maanden heel consequent toegepast en dat heeft me echt geholpen om te voorkomen dat ik over mijn grenzen ging."

Uiteindelijk duurde het anderhalf jaar voordat ze weer enigszins de oude was. "Pas toen ik aan mijn nieuwe baan begon, als leidinggevende bij ARTIS, ging het beter. Daar leerde ik weer zelfvertrouwen opbouwen, en zag ik in dat dingen ook heel waardevol kunnen zijn als ik ze niet op 150 procent doe."

Toch ging ze – met al haar kennis en ervaring op zak, nota bene werkend aan een boek over haar burn-out – ongemerkt opnieuw over haar grenzen heen. "Ik raakte gestrest van heel andere dingen dan werk, en had dat helemaal niet door. Of ik wilde het niet inzien, omdat ik bepaalde overtuigingen had die dat niet tolereerden."

Tweede burn-out 

Een tweede burn-out volgde. En hoewel ze veel heeft geleerd van haar burn-outs – met name dat emoties belangrijke signalen zijn die je niet moet negeren – durft ze niet met zekerheid te zeggen dat het haar nu nooit meer zal overkomen. "Ik weet inmiddels dat ik gevoelig ben voor stress, en de schade in mijn brein is nog niet helemaal hersteld. Ik ben nog steeds prikkelbaarder dan voor mijn burn-outs, en mijn geheugen en rekencapaciteiten zijn ook niet meer wat ze ooit waren."

Ze kan alleen maar hopen dat ze zich bewuster is van waar haar grenzen liggen en dat ze eerder op de rem zal trappen als het de verkeerde kant op dreigt te gaan. "Maar ik weet ook dat ik iemand ben die graag het randje opzoekt. Ik vind het leuk om veel te doen, krijg energie van deadlines en stress. Dat maakt het soms ingewikkeld. Het zal een eeuwig laveren blijven tussen wat ik wil en wat ik aankan."

'Over de kop' (uitgeverij Das Mag) van Brankele Frank is nu verkrijgbaar.