Kinderen willen meebeslissen bij een scheiding: 'Ze kunnen met 8 jaar al voor rechter'

Het rapport is uitgevoerd in opdracht van WODC, het onderzoekscentrum van het ministerie van Justitie en Veiligheid. "We hebben gekeken naar wat kinderen aankunnen en wat goed voor ze is", zegt Mariëlle Bruning van de Universiteit Leiden. De belangrijkste conclusie is dat kinderen al jong hun stem willen laten horen.

Praten met de rechter

"Het liefst willen de kinderen niet met een expert praten, maar ze willen zelf aan de rechter vertellen bij wie ze willen wonen of waarom het voor hen bijvoorbeeld belangrijk is dat die ene tante hun voogd is", zegt Bruning.

Kunnen ze dat wel aan? "Ja hoor, ze geven aan het spannend te vinden, maar de spanning en stress weegt niet op om niet gehoord te worden. Daarnaast is het belangrijk dat een aantal zaken goed geregeld is, zoals informatievoorziening. De kinderen moeten goed weten wat ze kunnen verwachten, hoe het is om binnen te komen bij zo'n rechtbank."

Hoe jonger het kind, hoe meer hulpmiddelen nodig zijn om het gesprek goed te laten verlopen. Bruning: "Maar acht jaar is een leeftijd dat kinderen zeker mee kunnen doen in procedures." Bruning stelt dat kinderen vanaf hun vierde jaar zich al goed verbaal kunnen uiten. "Met extra support en ondersteuning kunnen ook hele jonge kinderen van zich laten horen, maar dat past nu niet in de huidige kindvriendelijkheid van de rechtsprocedures."

Elke rechtbank doet het anders

Nu worden kinderen vanaf twaalf jaar opgeroepen. Kinderen jonger dan twaalf jaar mogen wel worden gehoord, maar hebben daar geen recht op en in de praktijk gebeurt dat zelden. Bruning: "De ouders en kinderen snappen vaak niet eens wat er precies in die oproepbrief staat, die moet echt eenvoudiger. Daarnaast vinden de kinderen het belangrijk om te horen wat hun gesprek precies heeft betekend voor de rechtsgang. Ze willen terugkoppeling en die krijgen ze nu vaak niet."

Er is nu geen eenduidig beleid, elke rechtbank doet het anders. Het ene kind komt voor drie rechters in toga en een griffier te staan, bij een ander trekt de rechter zijn toga uit en gaat hij naast het kind zitten voor het gesprekje. "Afhankelijk van de leeftijdsgroep is het belangrijk hier een duidelijk kindvriendelijk beleid te vormen. Als dat er is, kunnen ook jonge kinderen worden gehoord."

Kinderen als strijdmiddel

"Het is een veelgehoorde wens van ouders dat hun kinderen ook wat kunnen zeggen tijdens een proces", zegt Geeske van Campen. Ze is familierechtadvocaat en mediator. "Maar ik heb ook de indruk dat kinderen worden ingezet door ouders als strijd, zo van: laat het kind maar vertellen dat het graag bij mij wil wonen."

Van Campen vindt het belangrijk kinderen een stem te geven. "Ik hoor vaak dat kinderen het moeilijk vinden dat er tijdens een scheiding over hen is gesproken, maar dat niemand aan hen heeft gevraagd wat zij er eigenlijk van vonden." Het is volgens haar wel moeilijk een jong kind goed te bevragen. "Dat vereist bepaalde vaardigheden en die heeft niet elke jurist of rechter."

Zorg voor veilige setting

Een kindgesprek duurt nu tussen de 5 en 20 minuten. "Dat is echt veel te kort. Als ik als mediator met een kind in gesprek ga, neem ik daar uitgebreid de tijd voor. In de rechtbank moet geïnvesteerd worden in de kwaliteit van de gesprekken, zodat kinderen in een veilige setting en zonder tijdsdruk hun verhaal kunnen doen."

Dat vindt ook kinder- en jeugdpsycholoog Ger Ramakers. "Als rechtbanken investeren in een goed gesprek met het kind, kan dat de maatschappij jaren later veel opleveren. Natuurlijk kost het geld als een psycholoog of orthopedagoog uitvoerig met het kind praat en dan een verslag uitbrengt aan de rechter zodat die alleen een kort gesprek hoeft te voeren, maar daarmee voorkom je mogelijk problemen bij het kind op de lange termijn."

Later minder schade

Het gaat volgens Ramakers om de toekomst van het kind. "Ik maak vechtscheidingen mee waarbij ik de beslissing van de kinderrechter niet in het belang van het kind vind." Het kind woont bijvoorbeeld bij één van de ouders en heeft een omgangsregeling met de ander. "Stel het kind wil liever niet naar de andere ouder, en dat vindt de ouder waar het kind woont moeilijk. Vervolgens kan een rechter dan beslissen om het kind wel bij de andere ouder te plaatsen, tegen de wil van het kind in. Het gevolg kan zijn dat een kind dat goed geaard is, van school en woonplaats moet veranderen en vriendjes kwijtraakt."

Dat kan volgens Ramakers schadelijk zijn voor het kind. "Een kind dat op jonge leeftijd al sociaal en emotioneel in de knel komt omdat er verkeerde beslissingen worden genomen, zien we later weer terug in Jeugdzorg en misschien ook in de volwassen psychiatrie. Door kinderen op jonge leeftijd een stem te geven, voorkom je een hoop heen en weer procederen van ouders. Regel het nu goed, dan is er later minder schade."