Belastingaanslag voor de koning? 'Ze houden hun vermogen verborgen'

Moeten de koning en zijn gezin belasting betalen over hun inkomen? De meeste partijen die op 22 november meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen vinden van wel. Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt en BBB, GroenLinks/PvdA, PVV, SP, D66, Volt, Denk, Partij voor de Dieren en BIJ1 zijn allemaal voor.

En hoewel VVD, CDA, ChristenUnie en SGP tegen blijven, komt een benodigde twee derde meerderheid in zicht. De NOS becijferde dat volgens de huidige peilingen de voorstemmers op 111 zetels kunnen rekenen, terwijl er 100 nodig zijn.

1. Waar betaalt de koninklijke familie wel of geen belasting over?

"Het koningshuis is vrijgesteld van alle directe belastingen", zegt historicus, schrijver en onderzoeksjournalist Philip Dröge, die het boek Het Oranjekapitaal schreef over de financiële handel en wandel van de Oranjes. "Ze betalen dus geen belasting over inkomen, erfenissen en schenkingen."

Deze regeling geldt voor koning Willem-Alexander, koningin Máxima, voormalig koningin (tegenwoordig prinses) Beatrix en vanaf de 18de verjaardag ook de troonopvolger, prinses Amalia. Die laatste stort haar jaarlijkse bijdrage (in 2023 is die 1.727.000 euro, waarvan 307.000 inkomen en de rest voor onkosten) overigens terug totdat ze is afgestudeerd.

Volgens de regels wordt er wél vermogensbelasting geheven over het privévermogen van de koninklijke familie.

2. Dat is dan lekker veel, zeker?

Niemand die het weet. "Ik heb geen aanwijzingen dat de Oranjes ooit een aanslag hebben gekregen voor vermogensrendementsheffing", zegt Dröge. "Je krijgt er nooit iets over te horen. Bovendien, om belasting te heffen op vermogen, moet dat vermogen eerst zichtbaar worden voor de belastingdienst."

Probleem is namelijk: de ultrarijken van deze wereld weten hun vermogen goed te verbergen, via allerlei gespecialiseerde private banken en trustkantoren, zegt hij. "De rijken der aarde betalen heel, héél weinig belasting. Het vastgoed waarover ze beschikken is meestal eigendom van de staat en in bruikleen gegeven. De kunstcollecties hangen aan hun muren, maar zijn ondergebracht bij stichtingen. Enzovoorts. Ze bezitten officieel niks, maar ze hebben heel veel."

3. Waarom hoeft de koning geen belasting te betalen?

De afspraak staat sinds 1848 in de grondwet om zeker te stellen dat het staatshoofd, toen koning Willem I, niet op zwart zaad komt te zitten. Daarmee wordt de onafhankelijkheid van de vorst gewaarborgd. De deal is vastgelegd in Artikel 40 van de grondwet. Philip Dröge: "De redenatie is dat de staat voor de koning betaalt. Daarom vond men het gek om belasting te vragen, want dan geef je met de ene hand en neem je met de andere."

Als de wet op dit onderdeel al wordt aangepast, zou het zomaar puur symbolisch kunnen uitpakken: grote kans namelijk dat de koning in dat geval gecompenseerd wordt via een hogere jaarlijkse vergoeding. "Partijen in de Tweede Kamer zeggen tijdens deze discussie al gauw dat de koning netto wel hetzelfde moet overhouden", zegt Dröge. "Het is een vestzak-broekzak-kwestie."

4. Wat vindt de koning er zelf van?

De Rijksvoorlichtingsdienst laat desgevraagd weten geen commentaar te geven. De koning heeft er zelf eerder dit jaar in de podcast 'Door de ogen van de koning' kort over gesproken. Tegen interviewer Edwin Evers zegt hij: "Dat een staatshoofd geld kost, ongeacht welke vorm, dat begrijp ik. Elke euro die uitgegeven wordt is verantwoord. Er wordt niet met geld gesmeten. De meeste belasting betalen we gewoon wel."

5. Zou het zijn imago verbeteren?

Dat is maar de vraag, zegt Dröge: "Als de bevolking het als een symbolisch circus beschouwt waar de familie met tegenzin aan meewerkt, kan het ook kwaad bloed zetten. Ik denk dat het niet helpt. Het zou gunstiger zijn voor zijn imago als hij uit zichzelf een deel terugstort, zoals Amalia doet. Maar er zijn geen aanwijzingen dat hij dat van plan is. Het is overigens interessant dat de koninklijke familie met het regeringsvliegtuig op vakantie gaat. Dat kost een paar ton per jaar."

6. Hoe zit het met de rest van de familie?

Die is in principe belastingplichtig zoals de rest van de bevolking, zij het met behoorlijk gunstige uitzonderingen. Dröge: "Het hoofd van de familie, in dit geval Willem-Alexander, kan belastingvrij geld schenken aan zijn familieleden. Broers, ooms en tantes, neefjes en nichtjes, iedereen. Dat gebeurde ook toen Juliana overleed."

Beatrix erfde toen het vermogen, zegt Dröge. "Belastingvrij dus, en schonk dat - ook weer belastingvrij - aan de andere erfgenamen. Dat doet Willem-Alexander ook. Als de ontvangers dat geld vervolgens niet verbergen, bijvoorbeeld in een trust op het eiland Jersey, dan kan de belastingdienst daar eventueel vermogensbelasting op heffen. Maar dat laten ze niet zo makkelijk gebeuren. Als zij salaris verdienen of winst maken met een bedrijf, dan betalen ze daarover net als jij en ik belasting."

7. Zou het nu echt kunnen gebeuren?

Sander Paulus, koninklijk huisverslaggever van RTL Nieuws, benadrukt dat we daarvan nog ver verwijderd zijn: "Eerst maar de verkiezingen van volgende maand afwachten en zien of er voldoende steun is. Die partijen moeten dan met een meerderheid van twee derde voor de wijziging stemmen. Vervolgens is de Eerste Kamer aan het woord. En dán is het afwachten of een volgend kabinet de wijziging wil bekrachtigen. Dus normaal gesproken kan het op z'n vroegst pas over vijf of zes jaar. Maar ik zie het nog zo snel niet gebeuren."

Ook historicus Dröge heeft er 'een hard hoofd' in. "Deze discussie is vaak gevoerd, en uiteindelijk gebeurt er elke keer niets. En áls het al gebeurt, dan zullen ze in de verste verte niet worden aangeslagen voor wat ze werkelijk bezitten. Ze zullen een klein deeltje van het vermogen zichtbaar maken, als symbool, maar dat zal een druppel zijn."

8. Wat kan het de schatkist opleveren?

Van de 6.408.000 euro die de koning dit jaar krijgt, is 1.035.000 inkomen. Koningin Máxima krijgt 1.111.000, waarvan 411.000 inkomen is. Beatrix strijkt dit jaar 1.739.000 euro op, waarvan 585.000 aan inkomen. De belasting daarover zou een paar ton bedragen.

"De grote hap zou je kunnen halen op de vermogensrendementsheffing", zegt Dröge. "Ik schat dat het familievermogen rond 1 miljard euro ligt. Maar zoals gezegd: dan moet het eerst zichtbaar worden. Ik zou dat wel zo eerlijk vinden. Wij, de belastingbetalers, hoesten dat allemaal op. In ruil daarvoor mogen we best een beetje transparantie terugvragen."

Sander Paulus zegt zich erover te verbazen dat de discussie over financiële details zo hoog oploopt. "Wij hebben in Nederland afgesproken dat we een koning willen. Daar hoort bij dat we als land besluiten dat één persoon anders is dan alle andere inwoners."

Het koninklijk huis is afhankelijk van de staat, vervolgt Paulus. "Als we de vergoeding te hoog vinden, kunnen we eventueel een gesprek hebben over de hoogte van die vergoeding. Maar ik begrijp niet zo goed waarom de belasting over de vergoeding zo belangrijk wordt gevonden."

Wie betaalt nog meer geen belasting?

De koning is niet de enige in Nederland die is vrijgesteld van inkomstenbelasting. De uitzondering geldt ook voor medewerkers van internationale organisaties zoals de Europese Unie, de NAVO, de Verenigde Naties, het Internationaal Gerechtshof, het Europees Octrooibureau, de ESA/ESTEC en mensen die als Nederlands ambtenaar bij justitie op Curaçao werken.

Pensioen van de Europese Unie is ook vrijgesteld van belasting in Nederland. Pensioenen van andere internationale organisaties zijn wel belast.