Criminelen infiltreren gemeentehuis tientallen keren per jaar

Meer dan 100 keer gingen ambtenaren tussen 2020 en 2022 over de schreef met criminele zaken zoals het lekken van vertrouwelijke informatie, fraude en omkoping. Dat blijkt uit gegevens van 342 gemeenten die RTL Nieuws via de Wet Open Overheid opvroeg. 

Serie verhalen over integriteit gemeenten

Dit verhaal maakt deel uit van een serie onderzoeksverhalen over integriteitsschendingen bij Nederlandse gemeenten. Eerder schreven we over het totaal van 900 ambtenaren die op de vingers zijn getikt. Lees ook over falende screening bij de corrupte ambtenaar Vandana D.. Alle verhalen verzameld vind je hier.

Een voorbeeld is de Haagse ambtenaar Mildred van D. die valse paspoorten had uitgegeven aan criminelen. Zij bezorgde daarmee de van meerdere moorden verdachte drugscrimineel Ridouan Taghi een reisdocument waarmee hij ongemerkt naar Dubai kon vluchten. De zaak kwam in 2020 aan het licht.

Ondanks dat er extra veiligheidsmaatregelen werden getroffen, werd afgelopen jaar opnieuw een ambtenaar uit Den Haag veroordeeld voor het verkopen van acht valse paspoorten en rijbewijzen. Voor de valse paspoorten gebruikte deze Romario P. vingerafdrukken van nietsvermoedende burgers.

De Haagse ambtenaar Vandana D. maakte het zo mogelijk nog bonter. Terwijl ze al verdacht werd van het stelen van 640.000 euro in Den Haag, liet ze zich detacheren in Noordwijk. Daar leverde ze onder meer een vals paspoort aan de Belgische topcrimineel Flor B., alias 'de vingerknipper'.

In onderstaande video zie je drie voorbeelden van criminele ambtenaren:

'Vals paspoort een golden ticket voor criminelen' 

"Een vals paspoort is voor een crimineel een 'golden ticket'. Daarmee kan je àlles doen. Vrij reizen, je bij banken identificeren, handel drijven", aldus het Openbaar Ministerie naar aanleiding van de strafzaak tegen ambtenaar Mildred van D., die valse paspoorten verstrekte aan criminelen als Ridouan Taghi.

Er zijn 'tientallen gevallen' bekend van valse paspoortuitgiftes, schreef demissionair staatssecretaris Alexandra van Huffelen van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in juli vorig jaar aan de Tweede Kamer. Ze liet 8,7 miljoen paspoortaanvragen onder de loep nemen. Daarvan bleek 2,4 miljoen keer het vierogenprincipe geschonden, wat betekent dat twee ambtenaren elkaar moeten controleren bij de paspoortaanvraag. Ook bleken er paspoorten te zijn uitgegeven buiten de openingstijden van de gemeente.

In andere gevallen was er sprake van grote fraude, zoals bij een ambtenaar uit Doetinchem die voor bijna twee miljoen euro aan nepfacturen indiende bij de gemeente. De facturen liet hij uitbetalen op bankrekeningen van zijn zus. Pas na 12 jaar werd de megadiefstal ontmaskerd. "Een schaamteloze manier van zelfverrijking", stelde de rechtbank die hem afgelopen jaar veroordeelde tot 40 maanden celstraf.

'Onacceptabel'

Volgens demissionair minister van Binnenlandse Zaken Hugo de Jonge moeten gemeenten aan de slag om de drempel voor inmenging van criminelen op het stadhuis te verhogen. "Zeker in het kader van criminele ondermijning is er echt nog een aantal stappen te zetten. Het bewustzijn van gemeenten dat ze vitale processen beheren die criminele organisaties kunnen helpen, dat moet echt wel omhoog."

Demissionair justitieminister Dilan Yesilgöz noemt de door RTL Nieuws geopenbaarde cijfers 'onacceptabel'. Ze zegt: "Hieruit blijkt maar weer dat gemeenteambtenaren met bepaalde informatie interessant kunnen zijn voor criminele organisaties. De georganiseerde criminaliteit gedijt niet zonder corruptie. Daarom ben ik sinds halverwege dit jaar samen met andere ministers bezig met het opzetten van een aanpak om ons als overheid beter tegen corruptie te kunnen wapenen."

Het werkelijke aantal criminele infiltraties bij gemeenten ligt vermoedelijk een stuk hoger dan de ruim 100 door RTL Nieuws aangetoonde gevallen. Want lang niet alle ambtelijke misdragingen worden ontdekt, zegt universitair docent bestuurskunde Toon Kerkhoff van de Universiteit Leiden. "De ene gemeente steekt daar veel meer energie in dan de andere."

Kwetsbare prooi

Juist gemeenteambtenaren en -bestuurders zijn een kwetsbare prooi voor criminelen, blijkt uit de Monitor Integriteit en Veiligheid 2022. Meer dan in andere overheidsorganisaties zijn er vermoedens van omkoping, het lekken van vertrouwelijke informatie of het onderhouden van dubieuze contacten. "De lijnen tussen een wethouder en bijvoorbeeld een bouwproject zijn korter dan bij projecten op ministerieel niveau", verklaart Kerkhoff. "Bovendien zijn gemeenten de grootste bestuurslaag, met de meeste mensen, waar het meeste gebeurt."

Tegelijkertijd probeert de misdaad steeds actiever te infiltreren in de overheid, stelt het hoofd van de Rijksrecherche Arthur van Baaren. "In de georganiseerde misdaad spelen gecorrumpeerde ambtenaren een grote rol. Het is criminelen vaak te doen om informatie uit overheidssystemen, zoals namen, adressen, kentekens of paspoortnummers. Dat lijkt geen spannende informatie, maar wij zien in onze onderzoeken een duidelijke relatie tussen gelekte informatie en excessief geweld in het criminele milieu."

Zwakke plekken

Daarom is het volgens Van Baaren zo belangrijk dat het ministerie van Binnenlandse Zaken en gemeenten zich ervan bewust zijn dat informatie die gemeenten beheren voor criminelen interessant is. En dat die criminelen actief zoeken naar zwakke plekken. "Dat kunnen zwakke plekken zijn in systemen, maar ook naar ambtenaren en bestuurders die zich in een kwetsbare positie bevinden, bijvoorbeeld als gevolg van afhankelijkheden zoals drugsgebruik en gokken."

Criminoloog Hans Nelen noemt criminele infiltratie in ambtenarij in een rapport over criminele ondermijning een blinde vlek. "Dat vind ik verrassend, omdat er juist verontrustende signalen zijn vanuit bijvoorbeeld onderschepte cryptocommunicatie. Nederland is nog lang geen Italië, waar de maffia structureel het openbaar bestuur infiltreert, maar niettemin moeten we waakzaam zijn. Uiteindelijk kunnen mensen invloed kopen."

Laaghangend fruit

Volgens Nelen ontbreekt het niet alleen aan urgentie voor criminele infiltratie op het stadhuis. Ook veiligheidsmaatregelen laten te wensen over. Zo is uit onderzoek van de Rijksrecherche gebleken dat lang niet alle doorzoekingen in gemeentelijke computersystemen worden geregistreerd, zodat kan worden nagegaan wie naar welke informatie heeft gezocht. "Dat dat niet altijd gebeurt, is onbegrijpelijk. Het is laaghangend fruit."

De Rijksrecherche waarschuwt ook voor foute ambtenaren die van gemeente naar gemeente overstappen om opnieuw toe te slaan. In het onderzoek van RTL Nieuws komen meerdere van zulke gevallen naar voren, zoals de eerder genoemde ambtenaar Vandana D. die in Den Haag van diefstal was verdacht en in Noordwijk aan de slag kon gaan. Zelfs nadat ze werd verdacht van paspoortfraude, kreeg ze een baan bij vier andere gemeenten. 

Een ander voorbeeld is een ambtenaar die samen met een ondernemer jarenlang valse facturen indiende. Eerst bij Tiel, daarna bij Culemborg. De twee Whatsappten over de transacties alsof het pinbetalingen waren:

'Hoppen en opnieuw toeslaan'

De Rijksrecherche pleit ervoor om gevoelige functies binnen gemeenten te voorzien van een certificaat. Als ambtenaren de fout ingaan, kan hun certificaat worden ingetrokken, zegt Van Baaren, "waardoor dit 'hoppen en opnieuw toeslaan' onmogelijk wordt." 

Om gemeente weerbaarder te maken pleit de Rijksrecherche ook voor het beter loggen van wie in overheidssystemen snuffelt. Daarnaast moeten ambtenaren werkvoorschriften zoals het vierogenprincipe beter naleven. "Als er meer ambtenaren nodig zijn om bepaalde handelingen te verrichten, moeten criminelen meer ambtenaren benaderen en wordt het risico op ontdekking groter."