Van wildplassen tot miljoenenfraude: ruim 900 gemeenteambtenaren in de fout

Dat blijkt uit een groot onderzoek van RTL Nieuws. De onderzoeksredactie vroeg voor het eerst bij alle gemeenten de meldingen van integriteitsschendingen op, over de afgelopen drie jaar. Het leverde een lange lijst op van lichte tot zware vergrijpen: van de gemeentemedewerker die nepafspraken inboekte om langer pauze te hebben tot de ambtenaar uit Goeree-Overflakkee die 60.000 euro - bestemd voor arme kinderen - achteroverdrukte.

Of neem de twee Amsterdamse ambtenaren die gehandicaptenparkeerkaarten vervalsten en voor eigen gewin verkochten aan mensen die daar helemaal geen recht op hadden. Per kaart kregen ze 500 tot 2500 euro in hun handen gedrukt. De rechter veroordeelde de frauderende ambtenaren in 2021 tot een taakstraf van 200 uur en een boete van 10.000 euro.

Gebrekkige integriteit bedreigt het vertrouwen van burgers in de overheid, zeggen deskundigen. "Als je als overheid verwacht van je burgers dat ze zich aan de regels houden, moet je jezelf ook gedragen. Dat is je morele plicht", stelt Leonie Heres, die als bijzonder hoogleraar Integriteit van het Lokaal Bestuur verbonden is aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

"Elk schandaal is er één te veel", volgens integriteitsdeskundige en universitair docent bestuurskunde Toon Kerkhoff van Universiteit Leiden. "Het knaagt aan de wortels van onze democratische rechtstaat."

Serie verhalen over integriteit gemeenten

Dit vehaal maakt deel uit van een serie onderzoeksverhalen over integriteitsschendingen bij Nederlandse gemeenten. Alle verhalen uit de serie vind je hier.

3300 meldingen

In totaal verzamelde RTL Nieuws ruim 3300 meldingen, waarvan er in ieder geval 900 leidden tot een sanctie voor een ambtenaar. Zowel het aantal meldingen als het aantal sancties nam in de afgelopen drie jaar toe, zoals uit onderstaande grafiek blijkt. Zeker 287 ambtenaren werden naar aanleiding van een melding ontslagen of vertrokken op eigen initiatief.

Volgens deskundigen betekenen meer meldingen niet per se dat er meer schendingen plaatsvinden. Bijzonder hoogleraar Heres ziet dat er steeds meer aandacht is voor bepaalde schendingen. "De normen hadden we al langer, maar overtredingen worden nu door een toenemend bewustzijn vaker gesignaleerd en explicieter gehandhaafd."

In onderstaand artikel vind je alle meldingen per gemeente.

'Blinde vlekken'

Bij gemeenten werken in totaal zo'n 180.000 ambtenaren. 3300 meldingen en 900 berispingen voor fout gedrag lijken dan op het eerste oog niet veel, maar deskundigen wijzen erop dat de cijfers die RTL Nieuws boven tafel kreeg zeer waarschijnlijk geen volledig beeld geven van de omvang. Sommige zaken worden niet gemeld, omdat ze als 'normaal' worden gezien en soms is er angst om mogelijke misstanden aan te kaarten of te openbaren.

Een gemeente met veel meldingen is niet automatisch een probleemgemeente, volgens Heres. "Het kan ook het gevolg zijn van goed integriteitsbeleid. Andersom: geen enkele melding in drie jaar tijd klinkt misschien mooi, maar het kan ook duiden op blinde vlekken.”

Ongewenste omgangsvormen

Het aantal zaken waarin het bewezen misging is enorm gestegen. Vorig jaar werden 414 zaken gegrond verklaard, waar dat er in 2020 nog maar 288 waren.

De grootste stijging is te vinden in de meldingen over ongewenste omgangsvormen. Het gaat dan bijvoorbeeld om pesten, seksuele intimidatie, discriminatie of het gebruik van geweld. In een apart artikel gaan we dieper in op de flinke stijging en voorbeelden van ongewenst gedrag binnen de muren van gemeentehuizen.

BN'er opgezocht

Ook het aantal gegronde meldingen van ongepaste gedragingen in privétijd en lekken en misbruik van informatie nam toe. 

Zo werd een ambtenaar in Rotterdam berispt vanwege het opzoeken van de gegevens van een bekende Nederlander. Het contract van een andere medewerker werd per direct beëindigd toen bleek dat hij in de basisregistratie personen zonder reden had gezocht op burgemeester Ahmed Aboutaleb.

Korte lijntjes

Uit diverse onderzoeken komt naar voren dat juist gemeenten kwetsbaar zijn voor integriteitsschendingen. Zo rapporteren gemeenteambtenaren vaker vermoedens van fout gedrag dan hun collega's bij provincies of het Rijk.

Volgens universitair docent Kerkhoff is dat niet gek. "Naast dat gemeenten steeds meer geld en taken krijgen, staan ze ook veel directer in contact met burgers en bedrijven. De lijntjes tussen ambtenaren en de burgers bestaan niet alleen op het gemeentehuis, maar ook daarbuiten."

Vriendjespolitiek en belangenverstrengeling 

De lokale lijnen zijn dus kort en belangenconflicten liggen snel op de loer. In de Monitor Integriteit en Veiligheid van 2022 zei liefst 41 procent van de ondervraagde gemeenteambtenaren voorbeelden hiervan te zien bij collega’s.

In de afgelopen drie jaar zijn 118 ambtenaren voor belangenverstrengeling of misbruik van hun positie op de vingers getikt. Zo hielp een ambtenaar van de gemeente Den Haag een bekende een handje door diens uitkering versneld in behandeling te nemen, waarvoor hij een geschenk ontving.

Verantwoording

De onderzoeksredactie van RTL Nieuws vroeg met een beroep op de Wet Open Overheid alle meldingen van integriteitsschendingen uit de afgelopen drie jaar op bij alle 342 gemeenten in Nederland.

203 gemeenten maakten daarop hun meldingen (deels) openbaar. 129 gemeenten gaven aan in drie jaar tijd geen enkele melding te hebben ontvangen. 10 gemeenten weigerden inzage te geven.

RTL Nieuws verzamelde en categoriseerde de meldingen in een eigen database. Daarin staan in totaal ruim 3300 meldingen, waarvan ruim 1000 gegrond zijn verklaard en bijna evenzoveel ongegrond. Van de overige meldingen is niet bekend of zij gegrond of ongegrond waren. Een klein deel daarvan is nog in onderzoek.