Seks voor contract, hakenkruis van tape, plassen tegen auto: verdubbeling van gemeld ongewenst gedrag ambtenaren

Een uitzendkracht van het team Stadsbeheer in Rotterdam kreeg in 2022 van haar teamleider te horen dat ze hem moest 'pijpen' voor een vast contract. In Heerlen bracht een medewerker met zwarte tape een hakenkruis aan op een whiteboard en in Geertruidenberg trok het ene raadslid aan de haren van een andere.

In drie jaar tijd kwamen bij Nederlandse gemeenten meer dan 1300 meldingen binnen van ongewenste omgangsvormen. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws dat voor het eerst de meldingen opvroeg bij alle Nederlandse gemeenten.

Serie verhalen over integriteit gemeenten

Dit verhaal is onderdeel van een serie onderzoeksverhalen over integriteitsschendingen bij Nederlandse gemeenten. Eerder schreven we onder meer over het totaal van 900 ambtenaren die op de vingers zijn getikt. Alle verhalen verzameld vind je hier.

Risico op onbestuurbaarheid

Als er op het gemeentehuis sprake is van ongewenste omgangsvormen als pestgedrag of seksuele intimidatie merk je daar als burger meestal weinig van, volgens Rob van Eijbergen, hoogleraar integriteit en kwaliteit van organisaties aan de Vrije Universiteit. Maar verstoorde verhoudingen kunnen volgens hem wel degelijk zorgen voor een verziekte werksfeer.

"Dan kan het ook gevolgen hebben voor de bestuurbaarheid van een gemeente. Neem bijvoorbeeld de situatie rond wethouder Laurens Ivens in Amsterdam, die onder het mom van 'ik ben de wethouder' grensoverschrijdend gedrag vertoonde." Volgens Van Eijbergen zijn niet alle bestuurders zich bewust van hun voorbeeldfunctie. "Als je een publieke functie hebt, kun je – plat gezegd – beter je gulp dichthouden."

Het aantal meldingen tussen 2020 en 2022 is meer dan verdubbeld. En dat geldt ook voor het aantal meldingen dat is onderzocht en gegrond bleek. Zeker 80 ambtenaren zijn ontslagen of vertrokken na zo'n kwestie.

De flinke toename in meldingen valt ook Van Eijbergen op. Al is hij niet meteen verbaasd. "Het heeft te maken met toegenomen aandacht voor grensoverschrijdend gedrag en veranderde normen. We zien ook dat mensen die slachtoffer zijn van ongewenst gedrag soms denken dat het hun schuld is en daarom niet melden. Nu er zoveel aandacht voor is, zijn zij sneller geneigd om het toch te melden."

Maar de hoogleraar wijst erop dat in de slipstream van gegronde meldingen ook onterechte meldingen worden gedaan. "Meldingen die ongegrond zijn of meldingen die gaan over arbeidsconflicten die helemaal niets te maken hebben met integriteit of ongewenste omgangsvormen. Daar moeten we alert op zijn."

Wie door de meldingen bladert, krijgt soms het idee te maken te hebben met een recalcitrante middelbareschoolklas. Maar het gaat toch echt om gedragingen binnen de muren van gemeentehuizen.

"Niet elk incident of een foute of uit de hand gelopen grap hoeft meteen een integriteitskwestie te zijn", stelt Van Eijbergen. "Maar als gedrag structureel is, heb je een probleem. Daar heb ik genoeg voorbeelden van gezien."

Als integriteitsonderzoeker wordt Van Eijbergen door diverse organisaties, waaronder gemeenten, ingehuurd. "Ik heb gezien dat mensen worden uitgesloten of niet worden uitgenodigd voor vergaderingen." In sommige gevallen is één incident al genoeg om serieus te onderzoeken. "Zoals iemand bij de borsten grijpen."

Seks onder werktijd

Een kwestie of verziekte werksfeer kan gemeenten ernstig in verlegenheid brengen. Zo doken er in 2020 op sociale media beelden op van een duo dat onder werktijd de liefde bedreef in het gemeentehuis van Zuidplas. Een ambtenaar van Rotterdam verscheen meerdere keren dronken op het werk en maakte het helemaal bont toen hij zijn behoefte deed tegen een auto van een inwoner.

Een bedrijfsfeestje van de gemeente Zaanstad liep in 2022 uit de hand. Liefst vier medewerkers kregen een officiële waarschuwing vanwege hun drank- en drugsgebruik. In Maastricht verstrekte een ambtenaar tijdens een personeelsbijeenkomst alcohol aan minderjarige stagiaires, waarbij hij druk uitoefende op hen. Tegenover één van hen vertoonde hij bovendien ongewenst gedrag.

Geweld, discriminatie, intimidatie

Hoewel van veel meldingen van ongewenste omgangsvormen niet te achterhalen is om wat voor soort gedragingen het gaat, traceerde de onderzoeksredactie van RTL Nieuws in ieder geval 105 meldingen van discriminatie, 120 van seksuele intimidatie en 44 van fysieke bedreiging of geweld.

Daarnaast gaat een groot deel van de meldingen over pesten, treiteren en intimidatie in de vorm van bijvoorbeeld schelden of grof taalgebruik.