Kunstenaars en schrijvers gecanceld in Duitsland: geen ruimte voor pro-Palestijns geluid
In het Duitse publieke debat is weinig ruimte voor kritiek op het Israëlische optreden in de oorlog tegen Hamas. Kunstenaars, schrijvers en opiniemakers die hun steun voor Palestijnen uitspreken verliezen hun podium, óók als zij zelf Joods zijn.
De regering in Berlijn is uitgesproken pro-Israël, en wie aandacht vraagt voor het leed aan Palestijnse zijde wordt al snel weggezet als 'vijandig tegenover Israël' of zelfs antisemiet. Veel organisaties nemen afstand van critici.
De Palestijnse auteur Adania Shibli zou in oktober een prijs krijgen tijdens een belangrijke boekenbeurs in Frankfurt. Enkele dagen voor de uitreiking maakte de organisatie bekend dat het evenement niet doorging, 'vanwege de oorlog'.
Jeremy Corbyn
Ook de literatuurprijs van de stad Bochum wordt niet uitgereikt. De winnaar, Sharon Dodua Otoo, zou zich volgens de organisatie te kritisch over Israël hebben uitgelaten.
Enkele weken geleden trok het Berlijnse theater Volksbühne een uitnodiging aan de Britse politicus Jeremy Corbyn in. Corbyn, die als leider van de Britse oppositie geregeld zijn steun aan de Palestijnen uitsprak, was gevraagd om in het theater te komen spreken tijdens een conferentie. Maar hij was vanwege zijn 'standpunt inzake het Midden-Oosten' niet meer welkom.
'Te eenzijdig'
Soms is een pro-Palestijns standpunt niet eens nodig voor een afzegging. De jonge fotograaf Raphael Malik kreeg enkele dagen voor de opening van zijn tentoonstelling met foto's van het leven van moslims in Berlijn te horen dat de show niet door zou gaan.
Volgens de organisatie gaf de tentoonstelling een 'te eenzijdig beeld', en zou deze alleen gepast zijn als er ook ruimte was voor een 'tegenpool', zoals foto's van het leven van joden in Berlijn. Op welke manier moslims en joden volgens de organisatie van de tentoonstelling een tegenpool vormen, werd niet verduidelijkt.
De Duitse regering heeft vanaf 7 oktober, de dag van de aanval van Hamas waarbij ongeveer 1200 Israëlische slachtoffers vielen, steeds een duidelijk standpunt ingenomen: onvoorwaardelijke steun voor Israël. Vanuit landen als Frankrijk, Spanje en ook Nederland klinkt nu, na ruim anderhalve maand van zware bombardementen en 15.000 doden in Gaza, ook kritiek vanuit de politiek op het Israëlische geweld. Zo niet in Duitsland.
Staatsräson
De Duitse president Steinmeier herhaalde afgelopen week tijdens een bezoek aan Israël nog maar eens dat het land volgens hem alle recht heeft om zichzelf te verdedigen. Eerder riep Steinmeier alle mensen met een Arabische achtergrond in Duitsland op om expliciet afstand te nemen van de terreur van Hamas.
De Duitse bondskanselier Olaf Scholz noemde de veiligheid van Israël tijdens zijn eerste toespraak na de aanval van Hamas 'Staatsräson': het beschermen van Israël is volgens hem fundamenteel voor het bestaan van Duitsland.
Bovendien maakt de Duitse politiek zich hard voor het bestrijden van het antisemitisme, dat sinds 7 oktober ook in Duitsland is opgelaaid. Wie te kritisch is op Israël, roept in Duitsland al snel een verdenking van antisemitisme op zich af.
Oorlogsverleden
De opstelling van de Duitse politiek is voor het grootste deel verklaarbaar vanuit het Duitse verleden, zegt Duitsland-correspondent Jeroen Akkermans.
Nog altijd leeft in Duitsland het sterke idee dat de Duitsland vanwege de Holocaust, die 6 miljoen joden het leven kostte, een schuld heeft ten opzichte van het Joodse volk, en Israël in het bijzonder.
"Het juk van het oorlogsverleden rust zwaar op de schouders van Duitsland. Duitsland is van mening dat het geen andere kant op kan", zegt Akkermans. "Elke uiting die de suggestie wekt het bestaansrecht van Israël in twijfel te trekken is onbespreekbaar. Hierin heeft Duitsland echt een uitzonderingspositie in Europa."
Dat er in Duitsland wel degelijk mensen zijn die kritisch zijn op Israël, zorgt voor wrijving en ongemak. Het ongemak wordt extra duidelijk, als die kritiek uit Joodse hoek komt.
Joodse kunstenaar
De Zuid-Afrikaanse kunstenaar Candice Breitz, die in Duitsland woont en werkt, is Joods. Ze veroordeelde de aanval van Hamas op 7 oktober fel, maar laat zich ook kritisch uit over het geweld van Israël in Gaza. Die kritiek leidde ertoe dat een museum in het Zuid-Duitse Saarbrücken deze week besloot om een tentoonstelling van haar werk, die gepland stond voor begin volgend jaar, af te zeggen.
Breitz reageerde verbolgen. "In de meeste democratische culturen krijgen degenen die ergens van beschuldigd worden de kans om zich te verdedigen, voordat ze worden veroordeeld en hun podium wordt ontnomen", zei de kunstenares tegen The Art Newspaper. "Maar het klimaat in Duitsland is momenteel zo dat veel Duitsers het gerechtvaardigd vinden Joodse standpunten krachtig te veroordelen, als die niet overeenkomen met hun eigen standpunten."
In een statement op Instagram schrijft Breitz dat het best mogelijk is om meerdere standpunten tegelijk in te nemen. "Het is mogelijk om diepe empathie te hebben voor de op brute wijze aangevallen en vermoorde burgers van Israël, maar tegelijkertijd geen enkel respect te hebben voor Netanyahu en zijn cynische handlangers", schrijft ze.
"Het is ook mogelijk om het Palestijnse verlangen naar basale rechten en menselijke waardigheid – inclusief bevrijding van decennia van onderdrukking – te steunen, en tegelijkertijd zonder voorbehoud het verschrikkelijke bloedbad te veroordelen dat op 7 oktober is aangericht, net als de wrede wurggreep waarin Hamas de burgers in Gaza gevangen houdt."
Ook een aantal lezingen van de Israëlische hoogleraar Ilan Pappé, een bekend criticus van de Israëlische overheid, riep in Duitsland veel weerstand op. De gemeente München, waar Pappé afgelopen maandag sprak, probeerde zijn lezing te voorkomen uit angst voor antisemitische uitlatingen tijdens de lezing. De rechter oordeelde dat de lezing door mocht gaan.
Dat gebeurde uiteindelijk ook, maar niet voordat het gemeentebestuur affiches in de zaal liet ophangen waarop het zijn steun voor Israël uitsprak, en zei te betreuren dat de lezing van de rechter door mocht gaan.
Unorthodox
De Joodse schrijfster Deborah Feldman groeide op in de Orthodox-Joodse gemeenschap in New York, maar stapte daar uit en verhuisde in 2014 naar Berlijn. Over haar breuk met de gemeenschap schreef ze het boek 'Unorthodox', waar later een succesvolle Netflix-serie van werd gemaakt.
Feldman sprak zich de afgelopen weken meermaals uit tegen de Israëlische regering. Dat kwam haar in Duitsland op felle kritiek te staan.
In een ingezonden artikel in de Britse krant The Guardian vroeg Feldman zich af: 'is het een verrassing dat joden in Duitsland zich zorgen maken dat de obsessie van het land met Israël meer te maken heeft met de Duitse psyche dan met hun eigen gevoel van veiligheid en verbondenheid?'
Hoe het ook zij, het lijkt er niet op dat het politieke klimaat in Duitsland op dit onderwerp snel zal veranderen. Zoals Scholz in zijn eerste toespraak na de aanval van 7 oktober al zei: "Duitsland staat resoluut en onwrikbaar aan de zijde van Israël."