Opgesloten zonder echte reden: nieuwe details over gearresteerde Oeigoerse vrouwen
Een gevangenisstraf van 10 jaar omdat je als klein meisje in 1976 een paar dagen de Koran hebt bestudeerd. Het klinkt te bizar voor woorden, maar het is de realiteit voor islamitische Oeigoeren in China. "Ze zijn erop uit om onze identiteit en cultuur volledig te laten verdwijnen."
Jarenlange gevangenisstraffen, alleen al omdat je een 'religieus boek' in huis had, de Koran ooit bestudeerde of bijvoorbeeld religieuze kleding droeg: naar schatting betreft dit honderdduizenden Oeigoerse vrouwen, sommigen zelfs ouder dan 80 jaar. "Ik heb zelf 15 maanden in de gevangenis gezeten", zegt Abduweli Ayup, een van de onderzoekers. Hij is Oeigoer en vluchtte in 2015 uit China. Nu woont hij in Noorwegen.
"In de gevangenis is alles gemilitariseerd. Je krijgt bijvoorbeeld 5 minuten om op te staan, je bed op te maken, naar de wc te gaan en je ontbijt te eten. Als je oud bent is dat niet mogelijk. Als ik naar de gezichten van deze vrouwen kijk en me probeer voor te stellen hoe het daar voor hen is, maakt dat me verdrietig."
Een nieuw onderzoek van de Amerikaanse organisatie Uyghur Human Rights Project haalt deze nieuwe details naar boven uit de gelekte politiedossiers die in 2022 gepubliceerd werden door de BBC, ook wel bekend als de Xinjiang Police Files. Hierin is informatie te vinden van zo'n 750.000 Oeigoeren.
Bekijk in deze video's hoe de onderzoekers vertellen over de gehackte politiedossiers:
"We wilden graag de 'büwi' onderzoeken. Dat zijn een soort vrouwelijke imams", zegt Ayup. Toen hij zelf een dochter kreeg, in 2013, realiseerde hij zich hoe belangrijk deze vrouwen zijn voor de gemeenschap. "Ze hebben echt een leiderschapsrol. Onze büwi leerde ons allerlei dingen over hygiëne en gezondheid voor de baby." De vrouwen geven kennis door uit de Koran, maar ook over culturele tradities, zoals zang en dans.
Sinds 2011 werden deze vrouwen als büwi geregistreerd en sindsdien zijn ze volgens Ayup doelwit van arrestaties. "De Chinese overheid realiseerde zich dat ze deze vrouwen onder controle moesten houden."
"We vonden één zaak waarin een vrouw religie bestudeerd zou hebben in 1947, terwijl ze toen nog niet eens geboren was! We hebben dat niet eens genoemd in het rapport, want hoe moet je zoiets uitleggen?" Volgens Ayup laat deze analyse zien hoe willekeurig de Chinese overheid Oeigoeren gevangenzet.
Het valt Ayup ook op dat het vooral oude vrouwen zijn. "Eén vrouw is me vooral bijgebleven. Ze is 80 jaar oud volgens mij en op de foto kun je zien dat haar haar geschoren is. In de Oeigoerse cultuur is haar heel belangrijk, vooral voor de büwi. Om hun haar dan af te scheren is echt heel vernederend."
Culturele genocide
"Dit gaat over culturele genocide, een aanval op de religieuze identiteit van een groep", zegt Ugur Üngör, genocidehoogleraar verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. "Het gaat China er niet om om Oeigoeren fysiek uit te roeien, daar kunnen ze ook niet mee wegkomen. Het communistisch regime wil dat iedereen communist wordt."
Üngör voegt daaraan toe dat dit voor alle religies geldt, ook voor bijvoorbeeld het boeddhisme, hindoeïsme en christendom. Bij een culturele genocide wordt ook erfgoed verwoest, zoals moskeeën. "De herinneringen, de cultuur, de geschiedenis van de regio, alles wordt uitgewist. Het gaat zelfs zover dat ze proberen te interveniëren in de hoofden van mensen. Door iemand die gelovig is, met geweld daarvan te doen laten afstappen. Ze willen dat Oeigoeren loyaal zijn aan de Volksrepubliek China, maar dit is natuurlijk niet de manier waarop je dat bereikt."
Mensenrechtenorganisatie Amnesty International rapporteerde over Oeigoerse gevangenen, die worden gestraft met opsluiting, geweld of onthouding van voedsel als zij niet willen meedoen aan de ‘met Chinees nationalisme doorspekte’ lessen. Ook getuigden verschillende vrouwen over seksueel misbruik, verplichte abortus en gedwongen sterilisatie, zegt de organisatie.
Ahmedjan Kasim vluchtte in 2011 als 15-jarige naar Nederland. "Dit onderzoek laat zien dat het regime verschillende manieren zoekt om genocide voort te zetten. Ze zijn erop gericht de Oeigoerse identiteit te vernietigen." Kasim benadrukt dat dit al decennia geleden begon, bijvoorbeeld door Oeigoers onderwijs af te schaffen.
Hij is blij dat er door dit onderzoek nu weer even aandacht is voor de Oeigoeren. "Ik begrijp heel goed: er zijn veel dingen aan de hand in de wereld. Maar er is daar nog steeds genocide gaande. We hebben sterk het vermoeden dat dit soort onderzoeken nog maar het tipje van de ijsberg laat zien. Het is ook een signaal naar onze politiek. Wij hebben de informatie geleverd, nu zijn jullie aan zet."
Genocideverdrag
Ook China heeft net als ruim 150 landen het genocideverdrag getekend. Onder wetenschappers in het Westen lijkt er een consensus dat wat de Oeigoeren wordt aangedaan waarschijnlijk genocide is. "Maar het is onmogelijk om onderzoek te doen", zegt Üngör. En zelfs al zou China worden aangeklaagd bij het Internationaal Strafhof, dan zal China waarschijnlijk niet komen opdagen, denkt Üngör. "De Oeigoeren zitten als ratten in de val. Ook landen die wel voor hen opkomen hebben niet de invloed om verandering in beleid te bewerkstelligen."
De politiedossiers geven stukje bij beetje wat meer informatie over de situatie waarin Oeigoeren zich bevinden. Kasim weet echter nog steeds niet waarom zijn vader in de gevangenis zit. "Sinds vorig jaar weet ik wel dat hij veroordeeld is tot 15 jaar celstraf. Tegen de tijd dat hij vrijkomt, in 2032, is hij richting de 70 jaar. Ik ken zijn gezondheid, die was al niet al te best toen ik het land verliet. Ik maak me zorgen of er ooit nog een dag komt dat ik hem zie."
