Er zijn er al miljoenen, maar klimaatvluchtelingen bestaan niet

De Wereldbank voorspelt in 2050 mogelijk 216 miljoen klimaatvluchtelingen, het VN-klimaatpanel IPCC heeft het over 150 miljoen klimaatmigranten in dat jaar. Dat zou bijvoorbeeld komen door watertekorten, maar ook door stijging van de zeespiegel. Hoeveel klimaatvluchtelingen er precies zullen komen, is volstrekt onduidelijk. Dat het er steeds meer worden, lijkt een zekerheid.

Alleen, op papier bestaan klimaatmigranten niet: er is geen definitie voor deze vluchtelingen. Dat moet nodig veranderen, schrijven onderzoekers in een brief aan het Europees Parlement, want: "Door de groeiende impact van klimaatverandering worden sommige delen van de wereld minder bewoonbaar. En wordt het moeilijk om terug te keren."

Zonder definitie geen status en geen bescherming

De EU heeft klimaatvluchtelingen tot op heden niet formeel erkend. "Maar heeft wel haar groeiende bezorgdheid geuit om landen te ondersteunen die het meest kwetsbaar zijn voor klimaatgerelateerde problemen", staat in de brief.

Maar een definitie is van groot belang, stellen de auteurs: "Omdat deze mensen gemakkelijk in een juridisch niemandsland terecht kunnen komen. Dat gebeurt vanwege het gebrek aan erkenning van hun status en hun behoefte aan bescherming."

Neem bijvoorbeeld Higinio Alberto Ramírez uit Honduras. Zijn woonplaats Cedeño verdwijnt langzaam onder de stijgende zeespiegel. Hij besloot te vluchten richting de Verenigde Staten omdat de garnalenkwekerij waar hij werkte, werd verwoest door de golven. Maar de VS bereikte hij nooit. Tijdens de tocht werd hij gepakt door de politie en in een detentiecentrum voor migranten geplaatst in het Mexicaanse Ciudad Juárez. 

"De zaak van de familie Ramírez is een tragische herinnering dat gedwongen migratie door het klimaat geen onderwerp van de toekomst is. De zeespiegel stijgt al decennia. Landen en organisaties moeten zorgen dat mensen beschermd zijn", zei Gretchen Kuhner, directeur van het Mexicaanse instituut voor vrouwenmigratie.

'Geen toezicht op de bescherming van hun rechten'

Het Europees Economisch en Sociaal Comité schreef al in 2020: "De rechtsbescherming van personen die om milieuredenen gedwongen worden hun huis en land te verlaten, laat nog veel te wensen over: er is geen wettelijke definitie van hun status en er is geen specifiek internationaal orgaan dat toezicht houdt op de bescherming van hun rechten."

Op dit moment hoeven Nederlanders natuurlijk niet te vrezen dat ze vanwege het klimaat hun huis moeten verlaten. Maar toch wordt Nederland in de brief aan het parlement ook genoemd. "De stijgende zeespiegel is een dreiging voor steden als Mumbai, Shanghai en New York, en kan hele landen – zoals Nederland – laten verdwijnen, waardoor de inwoners ontheemd raken."

'Mensen zoeken ter plekke opvang, niet aan de grens'

Toch zal het volgens migratie-expert Jeroen Doomernik van de UvA in Amsterdam zo'n vaart niet lopen. Mensen zullen volgens hem niet meteen hun land ontvluchten als ze worden getroffen door extreem weer. Hij denkt dat de brief voornamelijk is bedoeld om het onderwerp op de kaart te zetten. 

Maar een echte definitie, en mogelijk dus een status van de klimaatvluchteling, zal er volgens Doomernik niet snel komen. "Ik wil niet zeggen dat er straks geen mensen ontheemd raken door het klimaat, maar het zijn de armsten van de armsten. Die zoeken ter plekke opvang, in plaats van dat ze aan de grens aankloppen."

Wat volgens Doomernik wel gebeurt, is dat het klimaat situaties aanzwengelt die kunnen zorgen voor een ander soort vluchteling: de oorlogs- of politieke vluchteling. Want als het water door het klimaat bijvoorbeeld schaars wordt, en een rivaliserende groep gaat bepalen wie het water mag gaan gebruiken, kan dat reden zijn om het land te ontvluchten.

Historische zitting in Washington

Een erkende klimaatvluchteling of niet, een gang naar de rechter kan volgens Doomernik wel gaan gebeuren: "Een rechter kan beslissen dat het onmenselijk is om iemand terug te sturen omdat het 50 graden is in een land. Al is daar nu geen voorbeeld van."

Hoe gevaarlijk de hitte kan zijn, leggen we uit in onderstaande video:

Op dat vlak is er wel beweging. Zo was er begin maart een historische zitting in Washington, waar mensen uit Mexico, Honduras, de Bahamas en Colombia voor het eerst getuigden hoe klimaatverandering hun leven op z'n kop heeft gezet. Het doel: formele erkenning van gedwongen ontheemding door de klimaatcrisis.

'Je kunt mensen niet terugsturen naar een land dat niet meer bestaat'

Het beste voorbeeld van klimaatmigratie zijn op dit moment misschien wel de inwoners van de eilandengroep Tuvalu. Het land dreigt te verdwijnen onder de zeespiegel en Australië heeft al toegezegd de inwoners te zullen opvangen. Doomernik: "Dat is duidelijk. Je kunt mensen niet terugsturen naar een land dat niet meer bestaat."

Op dit moment is er nog geen sprake van dat klimaat als geldige reden opgevoerd kan worden om asiel aan te vragen. In Nederland kun je bijvoorbeeld een verblijfsvergunning krijgen als iemand wordt vervolgd om zijn of haar ras of sociale groep, godsdienst, nationaliteit of politieke overtuiging. 

'Bescherming niet voldoende'

Maar dat is niet alles: "Mensen krijgen asiel wanneer ze risico lopen op marteling, onmenselijke of vernederende straf. Ook als de situatie in een land niet voldoende veilig is, kan een persoon asiel krijgen. Bijvoorbeeld als er oorlog is."

Klimaat zit er niet tussen, precies de reden waarom Higinio Alberto Ramírez geen opvang in de Verenigde Staten kon krijgen. Als het aan de schrijvers van de brief aan het parlement ligt, komt er verandering in. "Ondanks stappen in de goede richting, blijven de internationale antwoorden beperkt. De bescherming van de getroffenen is niet voldoende."