Over 500 jaar heeft iedereen in Japan dezelfde naam, als er niets verandert
De kans bestaat dat iedereen in Japan over 500 jaar dezelfde achternaam heeft: Sato. Dat zou deels komen door een wet die echtparen verplicht stelt om dezelfde achternaam te hebben.
Op dit moment is Sato de meest voorkomende achternaam in Japan. 1,5 procent van de bevolking heeft nu die achternaam, maar volgens het onderzoek van economieprofessor Hiroshi Yoshida kan dat cijfer de komende jaren steeds harder gaan stijgen. In 2023 waren er al 0,8 procent meer mensen met die achternaam dan het jaar daarvoor.
De belangrijkste oorzaak voor die toename is volgens professor Yoshida een wet waardoor getrouwde stellen dezelfde achternaam moeten hebben. Bijna alle getrouwde vrouwen nemen in Japan de naam van hun mannelijke echtgenoot over. Daardoor kunnen minder voorkomende achternamen sneller verdwijnen. Als er alleen maar vrouwen worden geboren in een gezin, dan wordt de familienaam niet meer doorgegeven aan een volgende generatie. Families met een zeldzame achternaam lopen dus het risico om hun naam te verliezen.
Daar komt bij dat Japan hele lage geboortecijfers kent. Het geboortecijfer daalt in Japan al acht jaar op rij. "Als mensen minder nakomelingen krijgen, kunnen ze hun achternamen ook niet doorgeven", zegt Jan Latten, voormalig hoofddemograaf van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Latten geeft ook aan dat er regionale verschillen zijn. "Als geboortecijfers in een bepaalde regio terugvallen, dan kunnen de achternamen uit dat gebied verdwijnen."
Twee modellen
Professor Yoshida heeft twee modellen berekend: één waarbij getrouwde stellen dezelfde achternaam moeten hebben, en één waarbij beide partners hun eigen achternaam kunnen behouden.
Als de naam Sato de komende eeuwen blijft doorgroeien terwijl echtparen dezelfde achternaam moeten houden, dan heet de helft van de Japanse bevolking in 2446 Sato. In 2531 zou iedereen in het land dezelfde achternaam hebben. Mocht de wet op achternamen worden afgeschaft, dan zou volgens Yoshida 'slechts' 8 procent van de bevolking in 2531 de naam Sato dragen.
"Als iedereen Sato heet, dan moeten we alleen met een voornaam worden aangesproken, of met cijfers", zegt Yoshida tegen de Japanse krant Mainichi. "Ik denk niet dat dat wenselijk is."
De kans dat Sato echt de enige achternaam wordt in Japan is erg klein, zegt Jan Latten. "Tegen die tijd kan Japan ook juist weer een immigratieland zijn waar veel mensen van buitenaf naartoe komen, en dan komen er juist weer allerlei nieuwe namen bij." Dat veel van de huidige Japanse achternamen langzaam zeldzamer worden, zou wel kunnen.
Oude wet
Het onderzoek van Yoshida komt op een moment dat er in Japan veel discussie is over achternamen. Slechts 39 procent van de ongetrouwde Japanners zou nog de naam van hun toekomstige partner willen overnemen. Maar die keuzevrijheid hebben ze niet.
Japan is het enige land ter wereld waar beide partners altijd dezelfde achternaam moeten hebben. Dat komt door een wet uit 1898, die de afgelopen jaren meerdere keren is aangevochten bij het Japanse hooggerechtshof, maar zonder succes. Het hof oordeelde in 2015 dat de wet 'diep geworteld is in de samenleving'. In 2021 gebeurde dat nog eens.
Nederlandse achternamen
Ook in Nederland zien we dat achternamen na verloop van tijd veranderen, zegt demograaf Jan Latten. "De bevolkingssamenstelling verandert, sommige namen verdwijnen en anderen komen erbij." Hij geeft aan dat immigratie in Nederland een grote rol speelt. "Als je kijkt naar de bevolkingssamenstelling, dan moeten de achternamen in Nederland ook veranderen", legt Latten uit.
"Op het moment krimpt de autochtone bevolking, en dan krijg je dus heel veel andere namen erbij uit andere landen. Dan moeten oud-Hollandse namen wel minder worden. Die vervangen zichzelf niet meer, dat betekent dat je je naam niet doorgeeft." Regionale verschillen in Nederland ook een rol. "We kunnen verwachten dat namen uit de Bible Belt zich langer handhaven dan namen uit Limburg, waar veel minder kinderen worden geboren", vertelt Latten.
Al jarenlang wordt er in Japan actie gevoerd om de wet over achternamen aan te passen. Actievoerders zeggen dat de gendergelijkheid in Japan daarmee zou toenemen, maar sommige conservatieve politici zijn juist tegen een wetswijziging. Volgens hen zou het ten koste gaan van de traditie en eenheid van gezinnen.
De wet heeft vooral veel impact op vrouwen in Japan, omdat zij doorgaans de naam van hun echtgenoten aannemen. De Japanse krant Mainichi schrijft dat steeds meer vrouwen nu hun meisjesnaam op hun werk gebruiken, zelfs als dat afwijkt van hun officiële naam. Het gebruik van twee achternamen zou regelmatig voor verwarring zorgen, omdat de naam van vrouwen op officiële documenten vaak afwijkt van de naam die ze liever gebruiken.
Geweigerd bij hotelkamer
Zo vertellen Japanse zakenvrouwen aan The Guardian dat vrouwen soms hun hotelkamer niet in mogen, omdat de naam van de boeking niet overeenkomt met de naam in hun paspoort. 'En voor vrouwen die carrière maken is het veranderen van hun naam een ontkenning van wat ze hebben bereikt', zegt arbeidseconoom Machiko Osawa tegen The Guardian.
De Japanse premier Kishida zegt dat het land voorzichtig om moet gaan met de wet rondom achternamen. Volgens hem is er nog geen breed draagvlak voor verandering, en dus lijkt de wet voorlopig van kracht te blijven. Met als gevolg dat veel Japanse vrouwen de naam van hun mannelijke echtgenoot blijven aannemen, en dat het percentage Japanners met de achternaam Sato steeds verder groeit.