NAVO bestaat 75 jaar, maar veel valt er niet te vieren
De NAVO viert morgen dat zij 75 jaar bestaat. Het militaire bondgenootschap werd in die jaren groter en machtiger, maar kampt momenteel met een waslijst aan hoofdpijndossiers. Een blik daarop leert dat er voorlopig bar weinig te vieren valt.
1. Poetin en zijn nucleaire dreigementen
Met stip op één staat Rusland dat de veiligheid van Europa aan alle kanten bedreigt. Uiteraard met zijn aanvalsoorlog op Oekraïne die in 2014 begon met het inlijven van de Krim, en volledig ontspoorde sinds de invasie van 22 februari 2022. Maar ook door Poetins gedreig met het inzetten van zijn nucleaire arsenaal.
Op dit moment is extreem onzeker hoe die oorlog zal aflopen. Waar Poetin had gerekend op een snelle overwinning op Oekraïne en het uitschakelen van de regering-Zelensky, kwam hij van een koude kermis thuis. De invasie mislukte en sindsdien vecht Oekraïne met alles wat het heeft om de Russen uit hun land te verdrijven.
Dat Poetin zo ver is gegaan om een buurland binnen te vallen, bezorgt de NAVO veel kopzorgen. Het betekent dat de Russische president bereid is om grote risico's te nemen. Maar valt het daadwerkelijk inzetten van kernwapens daar ook onder? En zo ja: waar zal hij die dan gebruiken en hoeveel slachtoffers vallen daarbij?
Mocht Poetin Oekraïne alsnog veroveren, dan vrezen andere voormalige Sovjetrepublieken dat zij aan de beurt zijn. Met name kwetsbare staten als Moldavië, Belarus en Georgië worden genoemd.
2. Nieuwe president in de VS
De vraag die iedereen binnen de NAVO bezighoudt bij de aanstaande Amerikaanse verkiezingen: wat als Donald Trump wint? De oud-president heeft vanuit kansloze positie opnieuw de macht binnen de Republikeinse Partij volledig naar zich toegetrokken en is hun enige overgebleven presidentskandidaat op 5 november.
De VS is veruit de belangrijkste NAVO-lidstaat. Het land heeft het grootste leger, de modernste wapens en levert met afstand de grootste bijdrage aan de NAVO-begroting (zo'n 68 procent). Andere landen hebben afgesproken dat zij minstens 2 procent van hun bruto binnenlands product (bbp, de omvang van de totale economie) uitgeven aan defensie. Veel landen, waaronder Nederland, komen die afspraak niet na, al zijn hun uitgaven de laatste jaren wel fiks gestegen.
Een uitspraak van Trump zette onlangs de NAVO onder hoogspanning. Hij zei tijdens een campagnebijeenkomst dat Rusland mag 'doen wat het maar wil' met NAVO-landen die weinig aan defensie uitgeven. Campagnetaal of wil Trump écht uit het bondgenootschap stappen, zoals hij als eens dreigde tijdens zijn presidentschap? De alliantie levert de VS namelijk ook veel macht en status op.
3. Aanval op één is aanval op allen?
De NAVO is gebouwd op een beroemd basisprincipe: een gewapende aanval op één NAVO-land is een aanval op alle NAVO-landen. In dat geval, zo staat in artikel 5 van het NAVO-verdrag, zullen zij de aangevallen partij helpen en 'maatregelen nemen die zij nodig achten, met inbegrip van gewapende strijdkrachten, om de veiligheid in het NAVO-gebied te herstellen en handhaven'.
Hoewel de NAVO nu 75 jaar bestaat, is slechts één keer beroep gedaan op artikel 5. Dat was vlak na de terreuraanslagen in New York op 11 september 2001. Alle landen schaarden zich destijds achter de VS in hun strijd tegen terreur, wat leidde tot een NAVO-missie tegen al-Qaeda en de taliban in Afghanistan.
Dat was het grote Amerika, maar wat nu als een kleiner NAVO-land (of aanstaand lid) wordt aangevallen? Hoe 'hard' blijkt artikel 5 dan in de praktijk? "Bedoel je dat als Rusland Litouwen zou aanvallen, we oorlog zouden voeren met Rusland? Dat is gestoord", zei Trump tegen zijn stafleden vlak na zijn aantreden als president, onthulde The New York Times onlangs.
4. De opkomst China
Wie de komende Amerikaanse president ook zal worden, de blik van de VS is al een tijdje meer gericht op China dan op de verdediging van Europa.
De Chinese president Xi Jinping wil dat China in 2050 een supermacht is: een wereldleider in innovatie, invloed én militaire macht. Dat is iets wat de VS koste wat kost wil voorkomen. Zo dwingen de Amerikanen het Nederlandse bedrijf ASML, via diplomatieke druk op de Nederlandse overheid, om niet langer zijn meest geavanceerde chipmachines te verkopen aan China.
De opkomst van China gaat ook gepaard met kernwapens. Het land breidt het aantal kernkoppen de laatste jaren versneld uit om zo op termijn op het (nog veel hogere) niveau van de VS en Rusland te komen. Binnen de NAVO bestaan hier zorgen over: straks hebben de VS en zijn bondgenoten voor het eerst niet één, maar twee nucleaire tegenstanders. Dat gaat niet alleen ten koste van de huidige machtspositie van de NAVO, maar kan bijvoorbeeld ook China het vertrouwen geven om Taiwan in te lijven.
5. Wel of niet uitbreiden met nieuwe landen?
De NAVO ging in relatief korte tijd van 'hersendood' (zoals de Franse president Macron in 2019 nog zei) naar springlevend, en dat allemaal 'dankzij' Poetin. Want sinds zijn leger Oekraïne binnenviel, is de NAVO alleen maar groter en sterker geworden.
Landen geven meer uit aan defensie én er zijn twee lidstaten bijgekomen: Finland en Zweden. Die landen liggen voor de NAVO ook nog eens op een strategisch zeer gunstige positie, terwijl met Finland een geduchte krijgsmacht wordt toegevoegd aan het militaire bondgenootschap van inmiddels 32 landen.
Dan zitten er nog een aantal landen in de wachtkamer. Dat zijn Bosnië en Herzegovina, Georgië en Oekraïne. Hoewel ook zij de alliantie sterker kunnen maken, leidt iedere NAVO-uitbreiding tot nog meer spanningen met Rusland. Poetin zei eind februari dat zijn land 'klaar is' voor een nucleaire oorlog vanuit 'militair-technisch oogpunt'. Volgens hem begrijpt het Westen niet dat 'zonder een soeverein en sterk Rusland er geen stabiele wereldorde bestaat'.
6. Te weinig wapens en munitie
Kracht uitstralen en zo gezamenlijk potentiële vijanden afschrikken: dat is in een notendop waarvoor de NAVO 75 jaar geleden is opgericht. Maar de oorlog in Oekraïne brengt de Europese NAVO-landen in verlegenheid. Voor het eerst komt aan het licht wat de gevolgen zijn van jarenlang bezuinigen: van de Europese defensiesector is weinig over en beloofde wapenleveringen aan Oekraïne blijven uit.
Het opschalen van de Europese productie van wapens en munitie loopt - ruim twee jaar na de Russische invasie van Oekraïne - nog altijd zeer stroef. Het opnieuw opstarten van productielijnen kost veel tijd en fabrikanten eisen dat landen eerst langetermijncontracten garanderen voordat zij opschalen.
7. Terrorisme
Tot slot is er altijd de dreiging van terreur. In Nederland werd in december het dreigingsniveau verhoogd van 3 (aanzienlijk) naar 4 (substantieel). Dat wil zeggen: er is een reële kans dat een aanslag in Nederland plaatsvindt.
Die kans is groter geworden door spanningen in de samenleving door de oorlog tussen Israël en Hamas. Maar ook door koranverbrandingen, rechts-extremisme en oproepen van jihadistische groepen tot het plegen van aanslagen. Dat gebeurde in het NAVO-gebied onlangs nog door een geradicaliseerde islamist in Parijs die een persoon doodstak, en in Brussel, waar twee Zweedse voetbalsupporters werden doodgeschoten.
