Dat is toch geen Fries, en iedereen lacht mee: 'Niet oké en mag niet oké worden'

Dat zegt Rabin Baldewsingh, de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, in gesprek met RTL Nieuws. Waar hij gisteren nog enkel kort iets wilde zeggen over de situatie, reageert hij vandaag uitgebreid. "Ik ben boos en teleurgesteld. Op de dader, de omstanders die niet ingrijpen aan tafel, maar ook op Talpa. Zij laten hiermee zien dat zij een plek zijn waar racistische uitlatingen ruim baan krijgen en waar racisme wordt verheerlijkt."

Talpa Network wilde gisteren niet reageren, maar laat vandaag in een schriftelijke verklaring weten dat Vandaag Inside 'een programma is waarin de presentatoren en hun gasten een grote mate van redactionele vrijheid hebben om hun persoonlijke mening naar voren te brengen en uitspraken te doen'. "Het spreekt voor zich dat ook wij tegen elke vorm van racisme zijn."

Waar gaat de ophef over?

Inmiddels zal iedereen het wel hebben meegekregen, maar voor wie toch gemist heeft waar Baldewsingh op reageert: Johan Derksen heeft zich opnieuw de woede op de hals gehaald door uitspraken in Vandaag Inside (zie hieronder). In de uitzending werd dinsdagavond lacherig gereageerd op een interview met Kamerlid Habtamu de Hoop, die van Ethiopische afkomst is, maar geadopteerd werd door een Fries stel toen hij acht maanden oud was. Hij groeide op in Wommels (amper 2000 inwoners) en spreekt vloeiend Fries. 

Er werd in de uitzending een filmpje getoond waarin De Hoop geïnterviewd werd over geld dat Friesland ontvangt om de Friese taal te bevorderen. "Die staat toch uit z'n nek te lullen? Iemand die in Friesland geboren is, heeft het recht om daar zo over te praten", reageerde Derksen daarna. Presentator Wilfred Genee zei daarop: "Maar hij is geadopteerd hè, door Friese ouders." Derksen weer: "Jawel, maar hij is toch geen Fries? Kom op zeg." Genee lacherig: "Hij spreekt het echt hartstikke goed. Hij spreekt het echt heel goed." Derksen: "Ik ben toch ook geen Surinamer?"

Habtamu kreeg gisteren veel bijval. Schaamteloos, alledaags racisme en ver over de grens, klonk het over de reactie van Derksen. Maar, wat minder werd belicht, was de rol van de omstanders. Albert Verlinde schaterde van het lachen, mensen in het publiek net zo goed, René van der Gijp zweeg. Ook gisteren en vandaag kwamen er geen excuses van de mensen die aan tafel zaten, en geen represailles van werkgever Talpa.  

"Terwijl het zo belangrijk is dat je wordt gecorrigeerd bij dit soort uitlatingen. Dat er een norm wordt gesteld, en dat die norm gehandhaafd wordt", legt Rabin Baldewsingh, de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, uit. "Waarom is hier aan tafel en later door Talpa niet ingegrepen? Dat begrijp ik niet en is schadelijk voor het slachtoffer maar ook voor de samenleving als geheel. Je hebt namelijk een verantwoordelijkheid om dit een halt toe te roepen, om te zeggen als omgeving tegen een dader dat dit niet oké is. Ook al is het ongemakkelijk of confronterend."

Jurriaan Omlo beaamt dat. Hij deed onderzoek naar de rol van omstanders bij racisme en schreef eerder het boek 'Verzetten, vermijden of veranderen? Reageren op discriminatie en stigmatisering'. Hij heeft de beelden van Vandaag Inside ook gezien en voor RTL Nieuws geanalyseerd: "Je ziet een versterker en vermijders: ofwel een meelacher (Albert Verlinde) en mensen die niets zeggen (de journalist die op een kruk zat, René van der Gijp aan tafel). En of je nou meelacht of zwijgt, in beide gevallen hou je racisme in stand en doe je geen poging om het aan te pakken. Of je maakt het zelfs erger: want door te lachen zeg je eigenlijk: dit is grappig, ik ben het ermee eens, hij is geen Fries, hij hoort er niet bij. Dit kan zelfs extra traumatiserend zijn."

Verbaasd is Omlo niet dat er nauwelijks werd ingegrepen, want dat gebeurt vaker in dit soort situaties. Hij legt uit hoe dat komt: "Dat is niet per se onwil. Het kent vier verschillende redenen: niet kunnen, niet durven, niet hoeven en niet willen."

'Niet durven reageren door angst voor gevolgen'

Niet kunnen heeft te maken met het niet herkennen van een racistische opmerking, legt Omlo uit, omdat de opmerking heel subtiel is bijvoorbeeld. Hiervoor is meer kennis en bewustzijn nodig. Maar ook met verstijving omdat je overrompeld wordt door de situatie. Niet durven heeft te maken met de angst voor de gevolgen. "In dit geval kunnen sommigen denken: misschien zet Derksen mij daarna voor schut, komt hij met een vervelende opmerking richting mij." 

Bij niet hoeven, denk je: anderen grijpen wel in, mijn reactie is niet nodig. Bij niet willen, ben je het gewoonweg eens met de opmerking van Derksen.

"En ik kan natuurlijk niet in het hoofd van de gasten bij Vandaag Inside kijken. Dus waarom Verlinde lacht, of Van der Gijp juist niets zegt, weet ik niet. Maar of het nou uit ongemak is, niet weten hoe te reageren, of omdat ze het met Derksen eens zijn: het zijn pijnlijke reacties die racisme in stand houden."

'Dit is niet het Nederland wat je wil achterlaten'

Nationaal coördinator Baldewsingh vraagt zich hardop af of de omstanders zich realiseren hoe pijnlijk hun reactie is: "Zo'n lachpartij is een applaus voor de uitspraak die is gedaan. Dan zeg je: dit is oké, ik ben het ermee eens. Maar dit was niet oké, is niet oké, en mag nooit oké worden. Dit is niet het Nederland dat wij moeten inrichten met elkaar. Dit is niet het Nederland wat je achter wil laten voor je kinderen."

Grijp dus altijd in, als je iemand dit soort dingen hoort zeggen, is de oproep van Baldewsingh. Alleen dan kan dit soort bejegening gestopt worden, stelt hij. "Dit zorgt ervoor dat de omgeving en de dader weten dat racisme niet normaal is. En in het geval van Vandaag Inside: dat de ruim een miljoen mensen die kijken zien dat het niet normaal is. En uit onderzoek blijkt dat zeker als witte mensen ingrijpen bij een witte dader, een slachtoffer zich extra gesteund voelt."

Maar hoe grijp je dan in? Daar heeft onderzoeker Jurriaan Omlo verschillende strategieën voor. "In dit geval zou ik ervoor hebben gekozen om Johan te confronteren met zijn uitlatingen. Uitleggen waarom het ongepast is, dat het een grens over gaat. Ongetwijfeld zou hij in discussie zijn gegaan, maar je hoeft hém ook niet te overtuigen. Je praat namelijk ook tegen een miljoen mensen die via de televisie naar je luisteren. Alleen daarom al is het belangrijk om te confronteren en zo een signaal naar de mensen thuis op de bank af te geven."

'Denk vooraf na: hoe wil je reageren?'

Andere strategieën van Omlo zijn de verbinding zoeken door bijvoorbeeld te vragen waar de opmerking van Derksen vandaan komt. Of je steun uitspreken naar het slachtoffer toe, in dit geval Kamerlid De Hoop. Wat iedereen thuis kan doen, is voor jezelf nagaan hoe je zou willen reageren in zulke situaties, tipt Omlo: "Je kan met jezelf als/dan afspraken maken. Dat je vooraf nadenkt wat jij zou willen doen als je ooit in zo'n situatie terechtkomt. Als je dat voor jezelf hardop uitspreekt, of opschrijft, ervaar je minder stress als je moet handelen en kunnen mensen helderder reageren. Zo ben je dus beter voorbereid als je in dit geval bij Derksen aan tafel zit en hij opeens zoiets zegt."

Reacties Talpa en Verlinde

RTL Nieuws heeft gisteren en vandaag meerdere keren geprobeerd om in contact te komen met Albert Verlinde, maar Verlinde heeft hierop niet gereageerd.

Talpa Network heeft vandaag een schriftelijke verklaring gegeven. RTL Nieuws heeft gisteren en vandaag meerdere keren geprobeerd om antwoorden te krijgen op aanvullende vragen, maar daarop is geen reactie gekomen.

De schriftelijke verklaring van Talpa Network:

"Vandaag Inside is een programma waarin de presentatoren en hun gasten een grote mate van redactionele vrijheid hebben om hun persoonlijke mening naar voren te brengen en uitspraken te doen. Dat doen zij in de setting van een livetalkshow, waarbij de inhoud niet van tevoren wordt afgestemd of gerepeteerd. De gespreksonderwerpen zijn altijd geïnspireerd op actuele gebeurtenissen. Dat is de kracht en de kwetsbaarheid van deze formule. Het maakt dat met regelmaat uitspraken worden gedaan waarop reacties ontstaan. Deze reacties worden dan vaak de volgende uitzending(en) besproken en door de heren of hun gasten van commentaar voorzien en/of van meerdere kanten belicht. Dat is ook gisteren het geval geweest. Talpa Network heeft er om deze reden voor gekozen de uitzending van gisterenavond af te wachten en niet direct te reageren. Het spreekt voor zich dat ook wij tegen elke vorm van racisme zijn."