Amnesty: Chinese overheid intimideert studenten op Nederlandse universiteiten

"Op mijn universiteit dreigde iemand om me te rapporteren bij de Chinese ambassade of de staatsveiligheidsdienst", zegt de 23-jarige Emma uit China, die in Amsterdam studeert.

Emma is ook activist door zich uit te spreken tegen de onderdrukking van de lhbtiq+-gemeenschap door de Chinese overheid. Die gemeenschap wordt in China vaak vervolgd, vooral als gestreden wordt voor gelijke rechten. "Met demonstraties en protesten willen we bewustzijn creëren."

Ook helpt Emma mensen om politiek asiel aan te vragen, vertelt de student aan RTL Nieuws. Maar het activisme heeft gevolgen. "Ik krijg veel intimiderende berichtjes, bedreigingen en telefoontjes. Als ik kijk welke accounts erachter zitten, zie ik vaak dat het mensen zijn die standpunten van de Chinese overheid toejuichen."

"Mijn vrienden en familie die nog steeds in China wonen, zijn ook doelwit door wat ik hier in Nederland doe. Ik kreeg te horen dat zij 's nachts een bezoekje zouden krijgen voor een 'stevig gesprek'."

Intimidatie en bedreiging

Het verhaal van Emma past in het onderzoek dat Amnesty International vandaag publiceert. De mensenrechtenorganisatie interviewde tientallen Chinese studenten die in Europa en de Verenigde Staten onderwijs volgen, waaronder Nederland, en te maken krijgen met intimidatie.

"De afgelopen jaren hebben veel buitenlandse studenten publiekelijk kritiek geuit op de Chinese overheid", schrijft Amnesty. Het gaat bijvoorbeeld om het tonen van solidariteit met de pro-democratische protesten die in 2019 in Hongkong begonnen. En rond herdenkingen van de hardhandig neergeslagen protesten op het Tiananmenplein in 1989, die in China hevig gecensureerd worden.

Chinese studenten in het buitenland die zich uiten op een manier die de overheid niet bevalt, krijgen te maken met de Chinese autoriteiten, concludeert Amnesty. "Zoals de intimidatie van familieleden in China, staatstoezicht van studentenactiviteiten en censuur van hun online uitingen."

De Chinese ambassade in Den Haag bevestigt tegen RTL Nieuws dat er intimidatie heeft plaatsgevonden, maar zegt dat de Chinese autoriteiten daar niet achter zitten. "In het verleden waren er gevallen waarin personen zich voordeden als ambassadepersoneel of overheidsfunctionarissen om studenten lastig te vallen", laat de ambassade weten nadat RTL Nieuws vroeg naar signalen daarvan. "De Chinese overheid heeft de normale studie en het normale leven van Chinese studenten die in Nederland studeren niet bedreigd of verstoord." 

RTL Nieuws sprak naast Emma ook met Christine (25). Zij wijzen er beiden op dat de intimidatie juist plaatsvond vanwege hun activisme, dus iets wat buiten hun 'normale' studieactiviteiten valt.

Christine studeert ongeveer een jaar in Amsterdam. Ook zij is lhbtiq+-activist, maar maakt zich ook hard voor de vrijheid van meningsuiting in Hongkong, waar ze vandaan komt. Ze begon zich uit te spreken toen daar in 2019 pro-democratische protesten begonnen.

"Iedereen moet vrij kunnen leven zonder angst voor de overheid", zegt Christine. Maar ook zij kreeg in Nederland te maken met intimidatie. "Ik krijg een stroom aan intimiderende berichten via sociale media en WhatsApp. In de berichten staat dat ik moet stoppen met mijn activisme in Nederland."

'Anaconda in de kroonluchter'

De intimidatie maakt studenten die in Nederland zijn huiverig om in de buurt van Chinese medestudenten over China te praten, schrijft Amnesty in het rapport. In de collegezalen durven zij zich niet altijd uit te spreken. Ook letten studenten in de kantine op of er Chinese medestudenten in de buurt zijn die hen mogelijk zouden kunnen 'verklikken'.

"Dat is zorgelijk", zegt Floris Harm, directeur van het LeidenAsiaCentre. "We willen dat iedereen in Nederland vrij kan zijn om te zeggen wat hij wil. Dat geldt dus niet per se voor Chinese studenten. De Chinese overheid treedt steeds steviger op tegen haar staatsburgers die zich politiek uitspreken. Dat blijkt ook uit de recente ontdekking van Chinese politiebureaus in Nederland."

"Er is een bekende metafoor, van de anaconda in de kroonluchter", legt Harm uit. "De anaconda staat symbool voor de Chinese overheid. Die ligt in de kroonluchter en hoeft verder niet veel te doen. Maar dat-ie er is en kan toeslaan, zorgt er al voor dat mensen hun gedrag en taal in de ruimte aanpassen. Dat is hoe de Chinese overheid het liefst opereert."

'Respecteer de vrijheid van meningsuiting'

Amnesty zegt niet in alle gevallen te kunnen bewijzen dat de Chinese overheid uiteindelijk achter de intimidatie zit, maar vermoedt dat wel omdat in meerdere landen dezelfde patronen terugkomen.

Harm merkt op dat Chinese studenten die trots zijn op hun land ook uit eigen beweging kunnen handelen tegen medestudenten die kritisch over China praten. "Er lopen ook veel studenten met een grote liefde voor het vaderland rond. Ook die kunnen je in de collegezalen aanspreken of je een appje sturen."

Christine gelooft dat de Chinese autoriteiten in haar geval wél achter de intimidatie zitten. "China moet stoppen met het lastigvallen van activisten in het buitenland. Respecteer de vrijheid van meningsuiting", zegt ze.

Emma hoopt dat het Amnesty-rapport bewustzijn creëert. "Ook al is het moeilijk - of misschien zelfs onmogelijk - om de Chinese autoriteiten compleet tegen te houden, dankzij bewustzijn kun je Chinese activisten en studenten ondersteunen. Daardoor voel ik me veel veiliger om me uit te spreken voor dingen die belangrijk voor me zijn."