Undercover in een van de beruchtste vluchtelingenkampen van Europa: 'Het is mensonterend'

Om dit verhaal te kunnen maken heeft een journalist van RTL Nieuws zich aangemeld in kamp Lipa. Hij heeft er undercover een dag doorgebracht (zie disclaimer onderaan dit verhaal). Hij sprak met diverse vluchtelingen en ondervond zelf hoe het eraan toe gaat in het kamp.

Obida (27) uit Syrië staat buiten de poort van kamp Lipa. Hij trekt zijn shirt uit om de rode vlekjes op zijn rug en buik te laten zien. Hij keert het shirt binnenstebuiten, houdt het voor zijn gezicht en wijst naar de naad. "Kijk, kijk dit zijn ze. Er hangen ook eitjes aan", zegt hij. Op het shirt zijn bedwantsen zichtbaar. "Ik krijg er de kriebels van. Zoiets heb ik nooit meegemaakt."

Toegangspoort tot EU

Opvangkamp Lipa is gebouwd in 2021 en kan 1500 migranten opvangen. De Europese Unie is de grootste financierder en ook een aantal individuele Europese landen betaalden mee aan de bouw. Het is bedoeld als tijdelijke verblijfplaats. 

De meeste migranten en vluchtelingen in het kamp willen graag EU-lidstaten als Kroatië en Slovenië bereiken, omdat deze landen de toegangspoort zijn tot de andere, vooral westerse EU-landen als Nederland en Duitsland waar ze een betere toekomst denken te hebben.

Beelden van RTL Nieuws-verslaggever die undercover in het kamp was:

Op het kamp ontmoeten ze elkaar en vormen ze groepen om samen te proberen de grenzen met Kroatië over te steken. Ze delen ook routes met elkaar via Google Maps waar ze het beste de grens over kunnen steken. In het kamp verblijven meerdere smokkelaars die migranten een veilige en succesvolle oversteek beloven tegen betaling van duizenden euro's. 

Kamp Lipa ligt in een afgelegen gebied en volledig afgesloten door hoge hekken van beton en ijzer. Het is bijna onmogelijk het terrein te betreden of te verlaten zonder de gewapende beveiligers en politieagenten bij de toegangspoort te passeren. Overal in het kamp hangen beveiligingscamera’s. 

De procedure

Migranten die zich aanmelden op het kamp worden de eerste nacht geïsoleerd opgevangen in een gedeelte waar een hoog ijzeren hek omheen staat. De  dag erop komen beveiligers en medewerkers van het kamp in de vroege ochtend de isolatieruimte binnen en slaan ze op de deuren van de kamers om migranten wakker te maken. "Medische controle", roept een van hen. "Een rij vormen en wachten", voegt hij toe. Als in een gevangenis.

Het wachten in de volle zon duurt minstens een uur. Dan worden de migranten in groepjes van vijf geroepen voor de gezondheidscheck. Als ze het kantoortje binnenlopen, beveelt een beveiliger hen om op een bankje te gaan zitten. Hij staat tegenover hen en probeert voor zijn plezier de nationaliteiten van hen te raden. Afghaan? Syriër? Irakees? "Als het klopt dan moet je knikken", zegt hij. Als hij klaar is met zijn spelletje, mogen de migranten naar binnen voor de controle. "Het is mensonterend", fluistert een van de migranten.

Als migranten gezondheidsproblemen hebben, worden ze in quarantaine geplaatst. Gezonde migranten gaan door naar de volgende stap: hun vingerafdruk wordt afgenomen en er wordt een foto van hen gemaakt. Tijdens dit proces worden migranten ruw behandeld, soms geduwd en er wordt tegen hen geschreeuwd als ze de instructies van de beveiligers niet begrijpen. 

Als de formaliteiten klaar zijn, krijgen de migranten twee pasjes. Met het ene pasje kunnen ze eten halen. De tweede dient als bewijs dat de migrant op het kamp verblijft. Vervolgens worden ze naar hun kamer gebracht. Dit gebeurt op basis van nationaliteit. Syriërs worden bijvoorbeeld bij andere Syriërs in de kamer gezet en Afghanen bij Afghanen. 

De kamers zijn twee bij zes meter en hebben zes stapelbedden. Er is wel een verwarming, maar kasten zijn er niet. De bedden hebben geen hoeslaken en worden niet verschoond. Bedwantsen lopen her en der op de matrassen. "Als je hier een paar weken verblijft, zit je er helemaal onder", zegt een migrant uit Irak die al zeven maanden in het kamp zit. "Er valt er niks meer aan te doen. Ze zijn letterlijk overal op dit kamp."

De hygiëne op de toiletten en in het douchegebouw is slecht. Migranten moeten over een natte vloer door de drap lopen om bij de wc te komen. Van privacy is er geen sprake. De douchecabines hebben geen deur of gordijnen. 

Vier stukjes brood en een blikje vlees

Even na het middaguur lopen de migranten massaal naar de eetzaal. Daar moeten ze hun kaart laten zien om te kunnen bestellen. De Syriër Ahmad (24) houdt zijn ijzeren bord met vakjes omhoog. De keukenmedewerker kwakt in een van de vakjes een schep pasta met waterige tomatensaus en gehakt.

"Salade?", vraagt ze in het Engels, terwijl ze een schep gesneden sla pakt en het in een ander vakje laat vallen. "Het eten ziet eruit als kots. Dit zou je niet eens aan je hond geven", zegt Ahmad wijzend naar de pasta terwijl hij aan een van de tafels gaat zitten. "Dit krijgen we heel vaak hier." Als avondeten zijn er vier stukjes brood met een blikje vlees. "Daar moeten we het mee doen", zegt hij, "Eten kopen en zelf maken is geen optie want er is geen gelegenheid om te koken op het kamp. Bovendien kost het wat."

Kan jaren duren

Obida was niet aanwezig in de eetzaal want hij zit in quarantaine. "De jeuk werd daar onverdraaglijk", zegt hij later. Hoe lang hij nog in het kamp zal zijn, is ongewis. 

Het verblijf van migranten in Lipa kan van enkele dagen tot jaren duren. Het is afhankelijk van hoeveel pogingen ze ondernemen om de oversteek naar de Europese Unie te maken. Als de oversteek mislukt dan keren ze terug naar het kamp. Obida heeft tot de dag van de reportage drie mislukte pogingen de grens over te steken gedaan.

RTL Nieuws heeft gesproken met mensenrechtenorganisaties en een hulpverlener en een beveiliger die in kamp Lipa werken of werkten. Allen wilden niet met naam genoemd worden in het artikel, omdat ze in het verleden hebben meegemaakt dat als ze zich kritisch uitlaten dat problemen oplevert.

Ze bevestigen de problemen die er zijn in het opvangkamp, bijvoorbeeld met betrekking tot de kwaliteit van eten en hoe er met migranten wordt omgegaan. De beveiliger: "Wat ik vaak heb gezien is dat als iemand het kamp voor de eerste keer binnenkomt en bijvoorbeeld geen schoenen of jas meer heeft na een pushback, diegene dan soms eerst twee uur in de rij moet staan om zich te registreren. Pas daarna krijgen ze sokken en kleding, als er genoeg is. Ik heb in de winter mensen vaak in de vrieskou buiten zien staan wachten."

'Kamp is volgens de normen'

Omdat de EU de grootste financierder is van het kamp, stelt RTL Nieuws vragen over de situatie van de migranten in Kamp Lipa. De EU-delegatie in Bosnië geeft aan dat het kamp gebouwd is 'in overeenstemming met de EU-normen' en dat het ook 'goed wordt onderhouden met steun van EU-fondsen'.  

Het beheer van Lipa is in handen van de Bosnische autoriteiten. De EU zegt regelmatig informatie op te vragen en bezoek te brengen aan Lipa om te zien of het beheer in overeenstemming is met de internationale humanitaire normen.

Liefst buiten de EU

Als EU-grensland en kandidaat-lidstaat is Bosnië een belangrijke partner op gebied van migratiebeheer. Sinds 2018 heeft de EU ruim 140 miljoen euro aan Bosnië toegewezen om de capaciteiten te versterken. Volgens ingewijden heeft de EU vooral geld uitgetrokken voor kamp Lipa om in de toekomst mogelijk asielprocedures buiten de EU-grenzen te laten plaatsvinden. De EU zou hier zelfs voor pushen om dit voor elkaar te krijgen in Bosnië. 

Vorig jaar werd er met EU-toetredingsfondsen, maar zonder vergunningen van lokale autoriteiten, een detentiecentrum in het kamp gebouwd. Voor zover bekend is dit detentiecentrum nog niet in gebruik genomen. Een woordvoerder van de Europese Commissie wil niet ingaan op specifieke vragen hierover. "In het algemeen is het mogelijk dat de EU samenwerkt met landen buiten de EU om migratie te managen en het is belangrijk dat dit gebeurt in lijn met EU-wetten en internationale wetten." 

Afgelopen april stemde het Europese Parlement voor een nieuw migratiepact. Dat is een serie wetten die het Europese asiel- en migratiebeleid hervormen. Migranten uit zogenaamde 'veilige landen', die waarschijnlijk geen recht hebben op asiel, moeten sneller worden uitgezet. Vluchtelingen moeten eerlijker verdeeld worden over Europa. De screening van migranten zal bij de buitengrenzen van de EU plaatsvinden.

Sommige landen en politieke partijen, waaronder bijvoorbeeld de BBB in Nederland, willen dat de asielprocedure en de opvang van asielzoekers helemaal naar buiten de Europese Unie wordt verplaatst. Italië werkt hier momenteel al aan en heeft een deal gesloten met Albanië. Daar zal komend najaar een centrum openen waar volgens planning 3000 asielprocedures per jaar kunnen worden afgehandeld.