Poetin in snoepjesfabriek terwijl Rusland wordt aangevallen: waar is de paniek?

Het lijken doodnormale, zelfs saaie foto's: Poetin die eerder deze week op bezoek was bij een appelgaard in de Zuid-Russische regio Dagestan. Of een foto van Poetin in een fabriek waar ze snoepjes verpakken. Op het eerste oog alledaagse presidentiële verplichtingen. Maar ten tijde van een Oekraïense invasie in het Russische grensgebied Koersk, voelen de beelden toch een beetje vreemd aan.

Het Oekraïense leger is binnen een paar dagen al tot tientallen kilometers doorgedrongen op Russisch grondgebied. Begin deze maand begon Oekraïne daar een verrassingsinvasie die de oorlog een nieuwe dimensie heeft gegeven. Maar de beelden van een kalme en beheerste Russische president doen niet geloven dat de aanval zoveel effect heeft. Klopt dit beeld? Hoe ervaren Russen de onrust in Koersk?

Zorgvuldig gekozen foto's

"Dit is een vrij klassieke reactie van Poetin", zegt Hubert Smeets, Ruslandkenner en oprichter van kennisplatform Raam op Rusland. Het zijn zorgvuldig gekozen beelden van de Russische leider. Op deze manier lijkt het erop dat het leven gewoon doorgaat en dat de zaak wat Poetin betreft onder controle is, legt Smeets uit.

Ook Rusland-correspondent Olaf Koens ziet een patroon in het gedrag van de Russische leider: "Rusland kan niet anders dan de Oekraïense aanval bagatelliseren", zegt Koens. De Russen doen er alles aan om het een beetje aan de kant te schuiven, terwijl er wel degelijk reden is tot zorgen."

Bewoners van de grensregio's werden de afgelopen dagen in groten getale geëvacueerd. De Oekraïense aanvallen hebben al voor doden en veel schade gezorgd: drie strategisch belangrijke bruggen zijn kapotgebombardeerd. De regionale verkiezingen in Koersk zijn door het geweld uitgesteld.

Poetin heeft zelfs de nationale veiligheidsraad bijeen geroepen en dit deels laten uitzenden op de staatstelevisie. Een opmerkelijke zet: normaal gesproken wordt dit niet met het Russische volk gedeeld. Het geeft aan dat de Russen bezorgd zijn, maar toch wordt alles zo klein mogelijk gehouden.

'Business-as-usual'

Het idee dat het Kremlin probeert uit te dragen is dat de Koersk-inval onderdeel is van een grotere oorlog, die Rusland natuurlijk aan het winnen is. Volgens correspondent Koens moet worden uitgedragen dat het 'business-as-usual' is.

"Maar het is natuurlijk helemaal geen business-as-usual", zegt Koens. "Rusland wordt aangevallen, moet vele duizenden mensen evacueren uit de grensregio en staat militair gezien in zijn hemd. Het land kan niet eens de eigen grenzen beschermen."

Maar in Russische staatsmedia zie je een heel ander beeld. "Daar is het tegenoffensief in de Koersk-regio juist een enorme overwinning", legt Koens uit. "Het avondjournaal dist in een rap tempo de Russische successen op."

Het valt Rusland-kenner Smeets vooral op dat er in de gebruikelijke pro-Kremlin talkshows wél zorgen zijn over wat er op dit moment gebeurt in Koersk, maar deze richten zich vooral veel op de rol van het Westen. "Het gesprek gaat over beschuldigingen tegen de Amerikanen en hun vermeende hulp aan de Oekraïense invasie."

Volgens de Russische kritische en onafhankelijke mediawebsite Meduza heeft het Kremlin propaganda-experts ingezet om de beeldvorming in Rusland te bepalen. Het narratief wordt 'een positieve richting' opgestuurd. Zo gaat het in het nieuws over de inzameling van geld en kleding voor de geëvacueerde inwoners van Koersk. En over het uitstellen van de regionale verkiezingen wordt ook lichtjes gesproken. De propagandaboodschap is: dit is maar tijdelijk, Rusland zal de vijand snel weer verdrijven, heb geduld.

Psychologisch effect

Om die boodschap kracht bij te zetten, verschijnt Poetin gewoon in het openbaar, alsof er niets aan de hand is. Smeets vindt de aanpak van Poetin typisch voor zijn soort leiderschap: "Als het spannend wordt, drukt hij altijd zijn snor." Poetin laat wel zien dat hij alert is, dat hij leeft en dat hij de zaakjes aan zijn ondergeschikten heeft uitgedragen. Maar zelf blijft hij ver van het strijdtoneel. "Want als het verkeerd uitpakt, is het niet zijn schuld of verantwoordelijkheid, maar die van zijn uitvoerders", zegt Smeets. "Zo blijft hij de grote leider."

Of de Oekraïense aanval in Rusland zal resulteren in een lange bezetting blijft de vraag. "Interessanter is het psychologische effect", denkt Koens. "Lang was een aanval op Russisch grondgebied ondenkbaar, het was een duidelijke rode lijn. De Oekraïners prikken die mythe nu door en Rusland blijft berooid achter. Propaganda kan een beeld een tijd lang in een bepaalde richting sturen, maar wanneer je als Rus ziet dat je buren vluchtelingen uit Koersk opvangen, dan ga je op den duur toch twijfelen aan het succes van de oorlog."