Hulporganisaties bezorgd over mogelijk grootste bezuinigingen op ontwikkelingshulp ooit

Het kabinet wil investeren in onder andere defensie en meer koopkracht, maar bezuinigt op ontwikkelingssamenwerking. Volgend jaar gaat het om minstens 300 miljoen euro; vanaf 2027 moet dat 2,4 miljard euro per jaar zijn. Op dit moment wordt minder dan 1 cent van elke verdiende euro in Nederland uitgegeven aan ontwikkelingshulp. Dat wordt de komende jaren dus minder. Het overgebleven budget wil het kabinet zoveel mogelijk inzetten voor voedselzekerheid en watermanagement in het buitenland.

RTL Nieuws sprak met vier organisaties die zich inzetten voor mensenrechten in ontwikkelingslanden. Die vrezen dat deze bezuinigingen grote gevolgen zullen hebben, niet alleen voor hun projecten maar vooral voor mensenrechten wereldwijd. Waar maken ze zich zorgen over?

'Schaamteloos'

"Er gaan veel groepen buiten de boot vallen, maar zeker vrouwen en meisjes", vreest Dieneke van der Wijk, directeur van Simavi. De specifieke positie van vrouwen wordt volgens haar vergeten in de nieuwe plannen van het kabinet. "Dat wij ons als organisatie focussen op water, en dat in de plannen staat dat watermanagement een focus krijgt, betekent niet dat we ons geen zorgen maken. Vrouwen en meisjes zijn vaak verantwoordelijk voor het halen van water. Soms moeten ze daarvoor uren lopen en kunnen ze dus niet naar school. Of vrouwen en meisjes worden onder druk gezet om seks te hebben in ruil voor water."

De directeur van Save the Children, Pim Kraan, maakt zich zorgen over de rechten van kinderen. "Naar mijn mening valt alles dat met rechten te maken heeft nu weg, zoals opvang in oorlog, of de strijd tegen kindhuwelijken", zegt hij. "Kinderarbeid neemt ook alleen maar toe." Save the Children is zelf voor minstens een kwart van de inkomsten afhankelijk van overheidsgelden. 

Ook Danny Dubbeldeman, de directeur van Amref Flying Doctors, spreekt in ferme woorden over de gepresenteerde begroting. "Ik vind de keuzes van het kabinet onverstandig, kortzichtig, en ronduit schaamteloos." De projecten van haar organisatie worden voor zo’n 35 procent gefinancierd door het ministerie van Buitenlandse Zaken. “We trainen bijvoorbeeld jongeren om hun rechten beter te kennen. Als resultaat nam op sommige plekken meisjesbesnijdenis af, en worden jongeren beter voorgelicht over anticonceptie.” De contracten voor die projecten lopen eind 2025 af. "De vraag is of ze verlengd kunnen worden, maar er is ook een reële kans dat het dan stopt."

Vooruitgang geboekt

Dubbeldeman benoemt de vooruitgang die over de laatste jaren is geboekt: de levensverwachting is met twintig jaar gestegen, kindersterfte is met 60 procent gedaald, polio is uitgeroeid, er gaan evenveel jongens als meisjes naar school. "Daar heeft Nederland ontzettend veel aan bijgedragen, en daar zouden we trots op moeten zijn. In plaats daarvan kiezen we ervoor om internationale samenwerking in het afvoerputje te gooien."

Nederland heeft lang een voortrekkersrol gespeeld op verschillende gebieden van ontwikkelingshulp. Hivos benadrukt de leidende rol die Nederland heeft op het gebied van vrouwenrechten en seksuele rechten. "De bezuinigingen kunnen funest zijn, omdat maar weinig andere landen zich zo sterk durven uit te spreken op die gevoelige onderwerpen", zegt woordvoerder Mark Schleedoorn. Bovendien komen droogte, overstromingen, geweld, conflicten en armoede steeds vaker voor. "Dat zou om méér internationale samenwerking moeten vragen, niet minder."

Geen eiland

In de Rijksbegroting staat dat het budget voor internationale handel en ontwikkelingshulp onderdeel is 'van het bredere buitenlandbeleid, gericht op een sterker en weerbaarder Nederland' in de wereld. De directeuren van de ontwikkelingsorganisaties zijn van mening dat het beleid zich juist te veel op Nederland richt.

"Wat opvalt in de huidige plannen is dat het erg over onszelf gaat", zegt hoogleraar internationale ontwikkelingsstudies Annelies Zoomers. "Nederland is geen eiland. Het is goed om opnieuw na te denken over ontwikkelingssamenwerking, hoe die eruit moet zien en welke dingen afgebouwd kunnen worden. Maar we moeten onderkennen dat onze toekomst afhankelijk is van wat er elders in de wereld gebeurt."

Problemen houden niet op bij de grenzen, vindt ook Dubbeldeman. "Wij zijn erbij gebaat dat het in de rest van de wereld beter gaat. Wat in het buitenland gebeurt heeft impact op Nederland en andersom. Dat hebben we ook tijdens de coronacrisis gezien." Zeker op het gebied van klimaatverandering heeft Nederland belang bij goede ontwikkelingssamenwerking, zegt Zoomers. "Denk aan landen die zelf niet hun economie kunnen vergroenen, daar hebben wij ook last van."

Het kabinet schrijft over 'scherpe financiële keuzes' als het op buitenlandbeleid aankomt, maar 'de middelen voor buitenlandse handel en veiligheid worden ontzien'. Het kabinet wil waarschijnlijk loslaten dat het ontwikkelingsbudget meestijgt met de economische groei in Nederland, wat tot nu toe wel zo was. Internationaal is afgesproken dat 0,7 procent van het bruto nationaal inkomen naar ontwikkelingssamenwerking moet gaan. 

"Hiermee ondergraaft Nederland zich internationaal", zegt Zoomers. "Andere landen zullen zich daarover frustreren of juist ook de norm los willen laten. Het stopzetten van bepaalde ontwikkelingshulp heeft gevolgen voor diplomatieke relaties en hoe betrouwbaar we overkomen. Als je je nu afwendt, dan realiseer je je onvoldoende dat we voet aan de grond moeten houden in landen waarmee we later nog handel willen drijven, of een deal willen sluiten over migratie of waterstof. Hoe het met Nederland gaat, hangt ook af van onze positie in de wereld."

Opvang in de regio

Uit de Rijksbegroting blijkt dat volgend jaar ook 29 miljoen zal worden bezuinigd op opvang in de regio. Terwijl de coalitiepartijen inzetten op minder migratie, en vóór opvang van vluchtelingen in hun eigen regio zijn. Zo staat ook in de Rijksbegroting: "De inzet op migratie en opvang in de regio blijft onverminderd relevant. Goede opvang in de regio vermindert potentiële vluchtelingenstromen naar Nederland."

Hoogleraar Zoomers is kritisch: "Het betoog van Nederland is: we willen opvang in de regio. Maar door deze bezuinigingen is er minder geld om mensen te ondersteunen om daar te blijven. Dat is gewoon niet coherent."

Opvang in de regio kan niet zonder goede ontwikkelingssamenwerking, vindt Van der Wijk van Simavi. "Dat die connectie nu niet gemaakt wordt, is raar. Het werkt op de lange termijn beter om de regio ook echt verder te helpen, met bijvoorbeeld onderwijs, dan alleen maar noodhulp te bieden."

Klimaatverandering

Kraan is het daarmee eens. "Door klimaatverandering zullen we alleen maar meer vluchtelingenstromen krijgen. Als je daar geen opvang in de regio voor biedt, en als je mensen die vluchten geen educatie geeft, dan gaat het mis. Dan krijg je kinderen die hun hele jeugd buiten het schoolsysteem zijn gevallen, die als ze vluchten echt niet beter aankomen in Nederland."

De inhoudelijke visie op ontwikkelingshulp is vandaag nog niet gepresenteerd. Begin volgend jaar zal Reinette Klever, minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp, met een beleidsbrief komen.