Verdriet bij aanhangers Gülen: 'Van hem moesten we goede burgers in Nederland zijn'
Turkse Nederlanders die aanhanger zijn van de Gülen-beweging, reageren verdrietig op het bericht dat Fethullah Gülen is overleden. Hij was voor hen een steun en toeverlaat in het leven. "Hij was iemand die mensen bij elkaar bracht en altijd de dialoog opzocht", zegt Alper Alasag. Maar Gülen had niet alleen maar aanhangers, hij had ook veel tegenstanders. De grootste was misschien wel de Turkse president Erdogan.
De Hizmet-beweging is een Turks netwerk dat zich internationaal en ook in Nederland bezighoudt met sociale en maatschappelijke projecten gebaseerd op de ideeën van Fethullah Gülen. Dat de man rond wie het netwerk gebouwd is, er nu niet meer is, doet pijn. "Gülen bracht rust wanneer de spanningen opliepen en hij was er altijd op uit om vrede te stichten." Dat zegt Alper Alasag, verbonden aan de Hizmet-beweging.
Voor we daarop doorgaan, eerst even terug naar 15 juli 2016. Het is de dag dat Turkije wereldnieuws werd vanwege een mislukte staatsgreep. Delen van het leger probeerden de macht over te nemen. Naar eigen zeggen om de democratie en mensenrechten te herstellen.
Er vielen veel doden tijdens de coup, meer dan 250. Uiteindelijk mislukte de staatsgreep en bleef president Erdogan aan de macht. Volgens hem was het klip en klaar: het grote brein achter de couppoging was Fethullah Gülen. Een man met wie de president in eerste instantie nog lange tijd bondgenoten was, maar wie hij uiteindelijk bestempelt als zijn aartsvijand.
"Erdogan en Gülen groeiden allebei op in een seculier Turkije, waar moskee en staat dus gescheiden waren", zegt verslaggever Pepijn Nagtzaam. "Beide mannen vonden het wel belangrijk dat de islam de ruimte krijgt in Turkije. En dus konden ze zich in de jaren 90 tegen hetzelfde afzetten."
Van bondgenoten naar vijanden
"Een paar jaar later kwam Erdogan aan de macht. Dat lukte hem mede dankzij stemmen van aanhangers van Gülen", zegt Nagtzaam. Dat laat zien dat de mannen begonnen als elkaars bondgenoten. "Maar Gülen had een andere staatsvorm in gedachte dan Erdogan. De belangen gingen uit elkaar lopen en er ontstond een machtsstrijd tussen hen. Een strijd die uiteindelijk is gewonnen door Erdogan."
"Daarnaast zette Gülen een heel netwerk op in Turkije, met eigen scholen, universiteiten en media. Zo probeerde hij veel invloed te krijgen op ministeries en gemeentes. Erdogan begon Gülen als bedreiging te zien en zei dat hij probeerde een eigen staat binnen de Turkse staat te creëren."
In 2013 al leidt het tot de beschuldiging dat Gülen de macht via een staatsgreep wilde overnemen. "Daarom wordt het netwerk rond Gülen in dat jaar bestempeld als terroristische organisatie. En dan, in 2016, komt de echte staatsgreep eroverheen. Erdogan twijfelt niet en zegt dat Gülen erachter zit. Die heeft dat op zijn beurt altijd ontkend", zegt Nagtzaam.
Tienduizenden Turken opgepakt
"Desondanks zag de regering van Erdogan kans om de hele maatschappij te zuiveren", vervolgt Nagtzaam. "Alles en iedereen die maar banden leek te hebben met de Gülen-beweging werd ontslagen. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij rechters en ambtenaren. En tussen de 80.000 en 90.000 Turken werden opgepakt. Erdogan heeft de macht daardoor verankerd. Duizenden mensen zijn vervolgd en sindsdien heeft de tegenstand richting Erdogan zijn tanden verloren."
Volgens Alper Alasag, verbonden aan de Hizmet-beweging in Nederland, moeten we Gülen eigenlijk niet zien als een politicus, maar als geestelijk leider. In dat licht heeft hij voor hem en andere Gülen-aanhangers veel betekend. Alasag prijst hem vooral vanwege zijn focus op de dialoog. "Al in de jaren 60 en 70, toen Turkije gebukt ging onder een burgeroorlog tussen links en rechts, probeerde hij beide partijen om tafel te krijgen, simpelweg door te praten."
"Gülen heeft ook veel boeken geschreven en toespraken gehouden. Hij praatte met en zocht toenadering tot Joden, Grieken, Armeniërs en Koerden. Allemaal groepen die door veel Turken juist als de vijand worden gezien. Gülen deed dat niet. Voor mij is dat iets heel moois."
Goede burgers in Nederland
Gülen is ook in Nederland geweest om zijn aanhangers toe te spreken. Dat was in 1990. "Hij hamerde erop dat moslims zich moesten naturaliseren tot Nederlander. We moesten goede burgers zijn en contact zoeken met de rest van de samenleving. 75 procent van de telefoonnummers die we toen in een boekje opschreven, moesten van in Nederland geboren mensen zijn."
"Hij vond dat we een verantwoordelijkheid hadden ten opzichte van Nederland. Dat we moesten bijdragen aan het land en geen gesloten club of parallelle samenleving moesten zijn. Hij vond dat we moesten samenwerken met instanties en organisaties. Het was het startpunt van de Gülen-beweging hier. Mensen raakten geïnspireerd door zijn verhaal", zegt Alasag.
"Hij baseerde veel van zijn standpunten op de Koran. Sommige andere moslims doen dat ook, maar interpreteren de Koran anders en worden bijvoorbeeld anti-westers. Gülen niet, hij was gematigd, authentiek en liet een mooi en onderbouwd verhaal horen."
"Maar veel mensen waardeerden het niet. Juist doordat hij bijvoorbeeld met Grieken of Joden sprak, zagen ze hem als de vijand. Sommigen zeiden dat hij een agent was van de Israëlische geheime dienst Mossad, wat niet zo was", zegt Alasag.
Vijand nodig om zelf groter te worden
"En als het gaat om de macht: politiek is politiek", zegt Alasag. "Vaak heb je een vijand nodig om zelf groter te worden. Erdogan koos de Gülen-beweging, en deed dat eigenlijk al ver voor de couppoging van 2016. De staatsgreep was slechts een rechtvaardiging naar buiten om op te treden."
Gülen zelf heeft dus nooit bekend het brein te zijn geweest achter de coup. Opgepakt is hij ook nooit. Hij vertrok al ver voor de coup, vanwege een medische ingreep, naar de Verenigde Staten en ging daar nooit meer weg. Amerika leverde hem, ondanks verzoeken van Turkije, nooit uit. Hij stierf ook in de VS, op 83-jarige leeftijd.